Heraklit
(ok. 540-ok. 480 p.n.e.)
Joński filozof przyrody. Legenda głosi, że był skrajnym odludkiem. Grecy nazywali go myślicielem „ciemnym”. Ta opinia powstała stąd, że Heraklit wypowiadał się w sposób dość zagadkowy, lecz świadczy ona również o tym, że współcześni mieli trudności ze zrozumieniem jego myśli, która zachęcała do refleksji nad zmiennością wszechrzeczy i harmonią rodzącą się z przeciwieństw.
Herakliteizm jest biegunowym przeciwieństwem Parmenidesa[1], głosząc że wszystko ulega ciągłym zmianom. Zdaniem Heraklita, rzeczywistość wyłoniła się z ognia, będącego wszystko przenikającym pierwiastkiem, i kiedyś na powrót w ogniu spłonie, by się znów odrodzić. Panująca we wszechświecie harmonia jest natomiast wynikiem sprzeczności. Zachowane myśli Heraklita. („Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”, „Czas to królestwo, którym rządzi dziecko igrające kostkami”) zyskały uznanie G.W.F. Hegla, później zaś wywołały podziw F. Nietzschego i M. Heideggera.
[1] Parmenides (ok. 54o-ok. 450 p.n.e.), filozof grecki, najsłynniejszy przedstawiciel eleatów. Z zachowanych fragmentów jego poematu O naturze można wnioskować, że przeprowadził rozróżnienie między prawdą a zwodniczym mniemaniem związanym ze światem pozoru. Uczyniwszy z tautologii „byt jest, niebytu nie ma” podstawową zasadę metafizyczną twierdził, że prawda polega na rozróżnianiu bytu i niebytu. Ponieważ nie można sprawić, aby „z niebytu zrodziło się cokolwiek”, byt, jego zdaniem, jest wieczny i niezmienny. Z tego względu w tradycji przeciwstawia się filozofię Parmenidas myśli Heraklita.