„Globus” Jana Brzechwy

  • Wiersz utrzymany w żartobliwej konwencji.
  • W zasadzie przedstawiona sytuacja jest po prostu fantastyczna, nierealna, nieprawdopodobna.
  • Historia dotyczy globusa, któremu nieznany łobuz nabił guza.
  • Skutki nabitego guza są fatalne, katastrofa polega na tym, że pogubiły się miasta, góry i rzeki.
  • Dodatkowo zapodziała się gdzieś Warszawa, miasto wyjątkowe w historii Polski.
  • Konieczna jest naprawa globusa, by wszystko powróciło do normy.
  • Utwór podzielony jest na strofy.
  • Składają się z różnej liczby strof.
  • Poszczególne wersy liczą od 2 do 8 sylab, niektóre nawet 12.
  • Wiersz oparty jest więc na różnych rytmach.

Warto pamiętać, jakie jest pochodzenie niektórych nazw (według:K. Długosz-Kurczabowej, Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski).

  • Polska, nazwa pochodzi od wyrazu pola, z historycznego punktu widzenia rzeczownik będący nazwą kraju jest przymiotnikiem rodzaju żeńskiego, utworzonym właśnie od rzeczownika pole, początkowo nazwy używano w zestawieniu ziemia polska , w znaczeniu „ziemia polna”’, później przypisano jej charakter nazwy własnej – Ziemią  Polską nazywano tereny  znajdujące się pod władzą Piastów, z czasem słowo ziemia zostało opuszczone, zaś rzeczownik Polska zaczęto traktować jak rzeczownik. Nazwa Polska stała się nazwą państwa w XI wieku.
  • Warszawa, pochodzi od imienia Warcisław, dokładniej jego zdrobnienia Warsz.
  • Kraków, nazwa od imienia Kraka, niektóre źródła wskazują, że nazwa wywodzi się od słowa krak, określającego kruka, jeszcze inne wiążą tę nazwę z osobą o ptasim imieniu Kruk, którego ślady są w zapiskach, a nosili je przedstawiciele książęcych rodzin słowiańskich, pierwsza wzmianka o grodzie Kraka pochodzi  z relacji Ibrahima ibn Jakuba z ok. 966 roku.
  • Poznań, wywodzi się od  staropolskiego imienia Poznan.
  • Kielce, nazwę wiąże się z terenem podmokłym porośniętym zaroślami, kiełkami, inne źródła wiążą nazwę z legendą o księciu Mieszku, który to miał odnaleźć w tamtej okolicy kły dzika.
  • Gdańsk i Gdynia,  posiadają w swych nazwach cząstkę  „gd”, będąca elementem  wyrazu znaczącego: „mokrość”, „wilgoć”, „obszar błotnisty”, „rozlewisko morskie i rzeczne”, „zatokę morską”.
  • Nowy Targ, nazwa wywodzona jest od działalności człowieka, organizowanych targach w tym mieście.
  • Siedlce, nazwa tej miejscowości wiązana jest z takimi określeniami, jak  siedlisko, sioło lub osiedle, oznaczające miejsce zamieszkania.
  • Łódź, pochodzenie jest niejasne, słowo „Łodzia” (tak nazywano miejscowość do XVIII wieku) była określeniem „łodzi rybackiej”, „statku”, „okrętu”, choć miasto nie leży w pobliżu rzeki czy jeziora, łódź w herbie funkcjonuje od XVI wieku (1577).
  • Opole,  wyraz ten [„opole”] organizację terytorialną, przypominającą współczesną gminę, czyli kilka miejscowości powiązanych ze sobą, np. prawami i obowiązkami.
  • Zakopane, niektóre źródła wiążą nazwę z wyrazem „kopane”, co kiedyś oznaczało miejsce wykarczowane, gdzie określając miejsce zamieszkania używano wyrażenia „Za Kopanem”, legendy ludowej przywołują historię pasterza (prawdopodobnie jednego z Gąsieniców, jednego z najstarszych zakopiańskich rodów), który w miejscu dzisiejszego miasta zakopał ziarna owsa, chcąc sprawdzić, czy wzejdzie i w ten sposób znaleźć dobre miejsce do zamieszkania, choć naukowcy nie potwierdzają tego sposobu wywodzenia tej nazwy.
  • Tatry, nazwę wyjaśniano bardzo rozmaicie, błędnie wiążąc ją z Tatarami, naukowcy potwierdzają ludowe jej pochodzenie, tak miejscowa ludność nazywała skały, góry.
  • Podhale, nazwa wywodzi się od hal, używanej nazwy terenu „pod halami” (łąkami górskimi).
  • Giewont, tak tę piękną grę nazwali osadnicy niemieccy w XVII wieku, prawdopodobnie pochodzi od niemieckiego słowa „gewand”, oznaczającego zbiorowisko skał lub od niemieckiego „gähwand” – gäh „stromy”  i wand „skała”.
  • Wisła, opisywano ją w dokumentach jako Vistule, pochodzenie nazwy jest nieznane, nie jest słowem słowiańskim, wywodzi się go od prasłowiańskiej nazwa bursztynu.
  • Wieprz, rzeka o nazwie odzwierzęcej, tego typu określenia były typowe dla  języków słowiańskich, prawdopodobnie nad nad rzeką żyły wieprze lub nazwano metaforycznie, odnosząc nazwę do rwącej wody,  skojarzonej z dzikim zwierzęciem.
  • Śląsk pochodzi od nazwy plemienia Ślężan,  nazwy rzeki lub góry Ślęża, dawni Słowianie używali słowa „slęg” na określenie wilgoci.

W szkole
Na stole
Stał globus –
Wielkości arbuza,
Aż tu naraz jakiś łobuz
Nabił mu guza.
Z tego wynikła
Historia całkiem niezwykła:

Siedlce wpadły do Krakowa,
Kraków zmienił się w jezioro,
Nowy Targ za San się schował,
A San urósł w górę sporą.

Tatry, nagle wywrócone,
Okazały się w dolinie,
Wieprz popłynął w inną stronę
I zawadził aż o Gdynię.

Tam gdzie wpierw płynęła Wisła,
Wyskoczyła wielka góra,
Rzeka Bzura całkiem prysła,
A powstała góra Bzura.

Stary Giewont zląkł się wielce
I przykucnął pod parkanem,
Każdy myślał, że to Kielce,
A to było Zakopane.

Łódź pobiegła pod Opole
W jakichś bardzo ważnych sprawach –
Tylko nikt nie wiedział w szkole,
Gdzie podziała się Warszawa.
Nie było jej na Śląsku ani w Poznańskiem,
Ani na Pomorzu, ani pod Gdańskiem,
Ani na Ziemiach Zachodnich,
Ani na północ od nich,
Ani blisko, ani daleko,
Ani nad żadną rzeką,
Ani nad żadnym z mórz.
Po prostu przepadła – i już!

Trzeba prędzej oddać globus do naprawy,
Bo nie może Polska istnieć bez Warszawy!