„Ludzie bezdomni” to powieść stanowiąca głos w dyskusji o skuteczności pozytywistycznego programu.
Pisarz pokazał panoramę społeczeństwa polskiego.
Tematem powieści Żeromskiego są losy, przeżycia i sytuacje jednostek oraz grup ludzkich, objętych jednym wspólnym określeniem „bezdomni”. To określenie, z wielością znaczeń, staje się głównym problemem utworu, zmusza do refleksji, budzi pytania.
Miano bezdomnych w powieści przynależy grupom proletariatu związanym głównie z trzema kolejnymi miejscami pobytu Tomasza Judyma, czyli Warszawą, uzdrowiskiem Cisy oraz Zagłębiem Dąbrowskim. Te trzy wymienione etapy życia doktora stanowią główny trzon akcji, prezentują też różne skupiska ludzi społecznie wydziedziczonych, ubogich, „bezdomnych” w znaczeniu dosłownym i przenośnym.
Obrazy bezdomności nasycone są grozą, przygnębieniem, oczekiwaniem, a wszystko to przeciwstawione jest kontrastowo innym obrazom, np. kontrast życia biedoty z „pałacem” dyrektora.
Warto pamiętać, że bezdomność oznacza w symbolicznym skrócie takie zjawiska jak:
- sytuacja Polaków nieposiadających ojczyzny,
- samotne życie,
- osamotnienie,
- wyobcowanie jednostki ze środowiska.
W odczuciu Judyma jest warunkiem postawy moralnej, przeciwnej egoizmowi, wygodnictwu, obojętności społecznej.
Świat ludzkiej krzywdy jest ogromny i nie ma w zasadzie perspektyw na zmiany i właśnie on stanowi ideę przewodnią utworu.