Stres to jest to jeden, z nielicznych terminów psychologicznych, który uzyskał obywatelstwo w języku potocznym. Istnieje wiele definicji stresu. Najczęściej dotyczy trudnej sytuacji, która wytrąca jednostkę z równowagi i powoduje zakłócenie spokoju. Jest także często wyrazem trudności w przystosowaniu się człowieka do jego środowiska, sytuacją konfliktową, przykrym przeżyciem lub zmartwieniem, ale też wpływem bodźców fizycznych. Nadmierny i permanentny stres ma wiele niekorzystnych następstw dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Teorię stresu stworzył i wprowadził do nauk o zdrowiu w 1936 roku kanadyjski fizjolog Hans Selye[1]. Głosi ona, że różnego typu czynniki zewnętrzne – zwane stresorami – przy zwiększaniu siły oddziałującego bodźca lub w przypadku częstej powtarzalności, mogą wywoływać negatywną reakcję ogólną ze strony całego organizmu.
Czynnikami takimi mogą być bodźce płynące ze strony szeroko rozumianego środowiska oddziałujące na ustrój w sposób fizyczny, chemiczny, związany z promieniowaniem różnej natury, jak też – co chyba najczęstsze – bodźce psychiczne. W przypadku, gdy przełamują one mechanizmy obronne, mogą powodować poważne szkody zależne od siły i rodzaju stresora, okresu jego działania oraz natężenia szkodliwego bodźca, czasu ekspozycji i wielu innych parametrów[2]. A więc jego działanie na organizm odbywa się w różnych płaszczyznach.
Słownik języka polskiego definiuje stres jako stan mobilizacji sił organizmu będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne, mogący doprowadzić do zaburzeń czynnościowych[3].
Optymalny poziom stresu jest niezbędny dla efektywnego funkcjonowania człowieka. Zbyt niski jego poziom powoduje spadek motywacji, apatię i znudzenie. Zbyt wysoki – napięcie, trudności z koncentracją, lęk i zamęt w głowie, fizyczne zmęczenie, zwolnienie refleksu.
Według dr H. Selye oddziaływanie wielu bodźców odczuwamy jako przyjemne (ekscytujące) albo jako nieprzyjemne, ale nie przekraczające pewnej granicy. Zjawisko to nazywamy eustresem. Eustres jest potrzebny – pobudzając nas wzmacnia nasze reakcje, podnosi próg naszej reaktywności. Umożliwia skuteczne działanie. Każdy z nas potrzebuje niezbędnego poziomu stymulacji, by móc sprostać wyzwaniom i reagować odpowiednio do sytuacji, w jakiej się znajduje. Negatywny jest dopiero taki strumień bodźców, który przekracza pewną granicę naszej indywidualnej wytrzymałości. Zjawisko to nosi nazwę dystresu.
W innym ujęciu stres stanowi złożone zjawisko, obejmujące zmiany psychologiczne i fizjologiczne pojawiające się w odpowiedzi na rozmaite bodźce lub sytuacje nieobojętne dla jednostki.
[1] Hans Hugo Selye (1907-1982), fizjopatolog kanadyjski, pochodzenia austriackiego, otrzymał przydomek dr Stress z uwagi na jego ponad 40 letnią pracę nad skutkami stresu u ludzi.
[2] H. Selye, Stres życia, Warszawa 1963, s. 21.
[3] Popularny słownik języka polskiego, E. Sobol (opr.), Warszawa 2001, s. 966.