Najważniejsze wydarzenia:
- Nauka Marcinka w szkole elementarnej w Owczarach, pierwsze kontakty z rusyfikacją.
- Egzaminy wstępne do gimnazjum w Klerykowie, korepetycje u profesora Majewskiego.
- Mieszkanie na stancji, u „starej Przepiórzycy”, pierwsze kroki w gimnazjum.
- Śmierć ukochanej matki.
- Brak zapału do nauki, zbliżenie się do Boga.
- Kłopoty Marcina z powodu młodzieńczego wybryku (strzelanie z pistoletu).
- Wakacje w Gawronkach, opowieści wspomnieniowe starego Szymona Nogi (strzelca Nogi).
- Metody rusyfikacyjne wprowadzane w gimnazjum klerykowskim.
- Działalność rusyfikacyjna dyrektora Kriestoobradnikowa i inspektora Zabielskiego.
- Bezwolne poddawanie się Marcina zabiegom rusyfikacyjnym.
- Przyjaźń z inspektorem Zabielskim.
- Zdarzenie w teatrze.
- Trudności Andrzeja Radka w gimnazjum (który stał się pośmiewiskiem dla niektórych kolegów).
- Reakcja Andrzeja Radka na zaczepki, pobicie kolegi, groźba wyrzucenia ze szkoły.
- Wstawiennictwo Marcina do władz szkoły w obronie Andrzeja Radka.
- Nawiązanie przyjaźni między chłopcami.
- Wystąpienie Tomasza Waleckiego na lekcji historii, w sprawie ośmieszania religii katolickiej.
- Niewłaściwe postępowanie Marcina.
- Pojawienie się nowego ucznia z Warszawy.
- Wstrząs psychiczny chłopców pod wpływem recytacji („Reduty Ordona” A. Mickiewicza).
- Konspiracyjne spotkania chłopców u Mariana Gontali („na górce u Gontali”).
- Poznawanie historii, kultury i literatury polskiej, kary za mówienie po rosyjsku.
- Miłość Marcina (platoniczna) do Anny Stogowskiej, „Biruty”.
- Ukończenie szkoły, wakacje w Gawronkach.
- Powrót do Klerykowa.
- Rozpacz z powodu wyjazdu ukochanej z rodziną (ojciec zruszczony Polak), lekarz wojskowy) w głąb Rosji.
- Pomoc Andrzeja Radka.