- Publicystyka jest formą opowiadającą, zajmującą się najważniejszymi, aktualnymi wydarzeniami z życia politycznego, społecznego.
- Publicystyka renesansowa podejmowała temat ojczyzny, patriotyzmu, zagrożeń czy przyszłej katastrofy (Piotr Skarga). Andrzej Frycz Modrzewski w utworze „O poprawie Rzeczypospolitej” przekazuje czytelnikowi, iż każdy człowiek jest równy wobec prawa (egalitaryzm). Ponadto mówi także, że bez praw nie można wspominać o prawdziwej wolności.
- Postuluje równocześnie, iż każdy obywatel – także chłop – powinien brać udział w wyborze króla. Państwo powinno być rządzone sprawnie, surowo i sprawiedliwie przez króla, któremu pomaga grupa światłych obywateli.
- Modrzewski wyznaje zasadę irenizmu – głosi pochwałę pokoju, chce, aby szkoła miała wystarczające fundusze, gdyż edukacja jest „najpożyteczniejsza i najcudowniejsza dla narodu”. Ponadto propaguje także wzór obywatela patrioty. Księgi: „O prawach”, „O obyczajach”, „O wojnie”, „O kościele”, „O szkole”.
- Z kolei Piotr Skarga bardziej emocjonalnie wypowiada się w „Kazaniach sejmowych”, gdzie wymienia sześć chorób narodu – herezję, obojętność wobec ojczyzny, prywatę, kłótliwość, złe prawo, słabą władzę królewską, jak również grzechy przeciw Bogu, jawne złości. Jeżeli stosunek obywatela do spraw ojczyzny się nie zmieni, to ojczyzna zginie – jak tonący statek skieruje się ku katastrofie, co było pewnego rodzaju proroctwem (rozbiory Polski).
- Piotr Skarga potępia wolność szlachecką, prywatę, zrywanie sejmów. Głosząc swoje kazanie przed obradami sejmu, był bardzo przekonywający, stosował apostrofy, trafne argumenty, co na obrazie „Piotr Skarga” uwiecznił Jan Matejko. Wizje Skargi okazały się prorocze, czego dowodem są haniebne rozbiory Polski.
- Celem Skargi oraz Modrzewskiego były naprawa Rzeczypospolitej, kształtowanie świadomości narodowej, rozbudzenie patriotyzmu. Nie można zapomnieć również o Stanisławie Orzechowskim, który w swojej teorii państwa „Quincunx” przedstawił państwo jako piramidę, której cztery kąty to wiara, kapłan, ołtarz i król. Najważniejszą wartością miała być wiara katolicka, religia, która miała skierować państwo, Polskę, na właściwą drogę – dzięki opiece boskiej.
- Polska publicystyka renesansowa jest dla czytelników, świadectwem ówczesnej sytuacji politycznej, ale także dowodem patriotyzmu autorów tych dzieł, ludzi kochających ojczyznę – a ta wartość jest ponadczasowa.
[AS]