Bajki, przygody, fantastyka XX/XXI wieku [popularne i ekranizowane]

  • Bajka od lat stanowiła podstawowy gatunek twórczości ustnej.
  • Były to utwory epickie, oparte na motywach folklorystycznych, pisane później proza i wierszem.
  • Zawierały naukę moralną.
  • Do 1900 roku większość powszechnie znanych i opowiadanych z pokolenia na pokolenie bajek zostało spisanych i wydanych.
  • Na przełomie wieków na półki trafiła amerykańska bajka „Czarnoksiężnik z krainy Oz” Franka Bauma, bohaterka Dorotka ze stanu Kansas zostaje porwana przez wiatr i przeniesiona do nieznanej krainy, poznając ten lą spotyka fantastyczne stwory (Blaszanego Drwala bez serca, Stracha na Wróble, któremu brakuje mózgu oraz tchórzliwego Lwa, bajka została spopularyzowana przez słynny musical w 1939 roku.
  • Do tradycji bajek dla dzieci nawiązuje również zekranizowana kilkakrotnie seria opowieści „Przygody Piotrusia Pana”, autorstwa J.M. Barie, gdzie autor wykorzystał motyw pobytu bohaterów w innej rzeczywistości,  Wendy i jej bracia za namową Piotrusia Pana i wróżki Dzwoneczek przenoszą się do fantastycznej krainy, gdzie przychodzi im walczyć z niegodziwym Kapitanem Hakiem.
  • Bajki o zwierzętach, posługujących się ludzką mową i symbolizujących ludzkie postawy, od początków gatunku stanowiły jego ważną część. Pierwszymi twórcami bajek zwierzęcych byli Ezop i Fedrus (starożytność), twórcami którzy przejęli tę tradycję byli m. in.  J. La Fontaine, G.E. Lessing, I. Krasicki, A. Mickiewicz.
  • Rudyard Kipling uważany jest za jednego z doskonałych twórców bajek, jego „Księga dżungli” (1902) to opowieść fantastyczna o chłopcu wychowanym przez wilki, mimo upływu lat cieszy się nadal popularnością, kilkakrotnie była też filmowana.
  • Nie sposób, w tym zestawie,  pominąć opowiadania „Doktor Dolittle i jego zwierzęta” Hugh Loftinga. W bajkach tych zwierzęta nie upodabniają sie do ludzi, tylko lekarz posiada umiejętność rozumienia ich mowy i komunikacji.
  • Do tradycji bajek i opowieści fantastycznych  zaliczyć można twórczość Jana Brzechwy, który w takich utworach jak „Sto bajek” czy „Akademia pana Kleksa” odwołuje sie do dziecięcego poczucia humoru, doskonale bawiąc najmłodszych czytelników.

  • Wiek XX i XXI przyniósł wiele książek przygodowych, które zyskały światowa popularność.
  • Genezy tego typu literatury dopatrywać się można w powieści „Przypadki Robinsona Cruzoe”.
  • Doczekała się ona wielu parafraz i naśladownictw,
  • Twórczynią tego gatunku Enid Blyton, która napisała ponad 600 książek (wg krytyków niskiej wartości), czytelnicy jednak kochali jej książki, które sprzedawały się w ogromnych ilościach.
  • W literaturze polskiej klasyczną powieścią przygodową stał się utwór H. Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”.
  • Książka nawiązuje do powieści Umińskiego, charakteryzuje się jednak bardziej wyrazistymi postaciami.
  • Tradycję tę kontynuowali później tacy twórcy jak Alfred Szklarski ze swoją, niezwykle popularną serią  opowiadającą o przygodach Tomka Wilmowskiego (np. „Tomek w krainie kangurów”, „Tomek wśród łowców głów„,  „Przygody Tomka na Czarnym Lądzie”,  „Tomek na wojennej ścieżce„, „Tomek na tropach Yeti”, „Tajemnicza wyprawa Tomka”).

  • Za klasyków fantastyki naukowej  uznaje się Juliusza Verne’a  (np. „2000 mil podmorskiej żeglugi” czy Herberta Wellsa (np. „Wehikuł czasu”).
  • Literatura science fiction w pełni rozwinęła się właśnie w XX wieku.
  • W obrębie tego gatunku znalazły się zarówno książki o charakterze czysto rozrywkowym, jak i o ambicjach literackich i filozoficznych.
  • Powieści fantastycznonaukowe, jak „Fundacja” I. Asimowa,  „415 0 Fahrenheita” R.D. Bradbury’ego czy „Piknik na skraju drogi” Strugackich, stały się bardzo popularne, zarówno wśród dorosłych, jak i młodzieży.
  • Powstawały również powieści fantastyczne, skierowane głównie do młodego czytelnika, na gruncie polskim twórcą był Władysław Umiński (np. „W nieznane światy”, „Na drugą planetę„) czy K. Fiałkowski (” np. „Wróble galaktyki„).
  • Zdecydowanie największą popularnością u młodzieży cieszyły się utwory zaliczane do nurtu fantasy, czyli baśniowo-fantastyczne opowieści, często nawiązujące do średniowiecznych legend i mitów, a za głównego inspiratora literatury fantasy uważa się J.R.R. Tolkiena, twórcę „Hobbita” i sagi „Władca pierścieni”.
  • Koniec XX wieku to początek (1997-2007),  „Harry Pottera”,  serii siedmiu powieści fantasy autorstwa brytyjskiej pisarki J.K. Rowling, przedstawiającej świat magii, czyli społeczność czarodziejów, istniejącą równolegle do świata niemagicznego, tak zwanego mugolskiego.

  • Wielu twórców sięgało po konwencję powieści detektywistycznej.
  • Wymienić tu należy takich twórców, jak: A. Bahdaj, Z. Nienacki.
  • Niektóre z powieści miały charakter moralno-obyczajowy, a ich twórcy to: E. Niziurski, H. Ożogowska, J. Domagalik.
  • Tematykę biograficzną podejmował J. Chamiec, a historyczną K. Bunsch,  czy H. Rudnicka.
  • Powstawały też książki kierowane głównie do dziewcząt, np. utwory A. kamieńskiej czy J. Kulmowej.