Zdania okolicznikowe czasu

Zdania podrzędne okolicznikowe czasu stanowią określenia czasu , w którym odbywa się czynność orzeczenia zdania nadrzędnego. Wskaźnikami zespolenia są najczęściej spójniki „kiedy”, „gdy”.

Mogą one przyłączać następujące zdania podrzędne:

Mówiące o czynności równoczesnej w stosunku do orzeczenia zdania nadrzędnego:

  • Kiedy szliśmy, padał deszcz.
  • Kiedy nowy uczeń wszedł do klasy, siedzieliśmy już w ławkach.

Mówiące o czynności uprzedniej w stosunku do czynności orzeczenia zdania  nadrzędnego:

  • Kiedy skończę studia, dostane dobra pracę.
  • Kiedy rozdano materiały, zaczął się egzamin.

Mówiące o czynności następczej w stosunku do czynności orzeczenia zdania nadrzędnego:

  • Nauczyciel dawno opuścił szkołę, kiedy przyszedłem do klasy.
  • Autobus już odjechał, kiedy pojawiłem się na przystanku.

Dla wyrażenia równoczesności akcji obu zdań – podrzędnego i nadrzędnego – stosuje się także spójnik „podczas gdy”:

  • Padał deszcz, podczas gdy byliśmy w domu.
  • Zdarzył się przykry wypadek, podczas gdy my o tym nie wiedzieliśmy.

Dla wyrażenia uprzedniości akcji zdania podrzędnego używa się spójnika „dopóki nie”:

  • Nie wyjedziemy stąd, dopóki nie poznamy jego historii.
  • Nie pójdziesz do kina, dopóki nie odrobisz lekcji.

Odpowiednikiem „dopóki nie” w zdaniu nadrzędnym  może być wyraz „dopóty”:

  • Nie odejdę dopóty, dopóki nie poznam tego miejsca.
  • Nie napisze dopóty, dopóki nie przeczytam całej lektury.

Spójnik „dopóki” w zdaniach z orzeczeniem  niezaprzeczonym ma znaczenie  „tak długo, jak”:

  • Dopóki pracowałam zawodowo, byłam bardziej zorganizowana.
  • Dopóki mieszkam w bloku, nie muszę sprzątać śniegu.

Dla wyrażenia następczości akcji zdania podrzędnego używany jest spójnik „zanim”:

  • Zanim wróciliśmy, oni już skończyli.
  • Zanim wyjdziesz, nakarm kota.

Spójnik „aż” służyć może do wyrażenia zarówno uprzedniości zdania podrzędnego, jak i jego następczości:

  • Nie wyjdziesz na dwór, posprzątasz pokój.
  • Nie napisze tego listu, mnie poprosisz.
  • Czekajmy, przejdzie burza.
  • Bawiłem go, sie znudził.

Funkcję podrzędnych zdań czasowych pełnić mogą konstrukcje z imiesłowami przysłówkowymi w funkcji orzecznika. Łączą sie one ze zdaniem nadrzędnym bezspójnikowo. Imiesłów przysłówkowy współczesny wyraża czynność równoczesna z czasem czynnosci zdania orzeczenia zdania nadrzędnego:

  • Rozmawialiśmy, oglądając telewizję.
  • Nie czekając na nikogo, poszedł dalej sam.

Imiesłowy przysłówkowy uprzedni wyraża czynność uprzednią w stosunku do czynności orzeczenia w zdaniu nadrzędnym:

  • Usiadłszy przy stoliku, zaczął konsumpcję.
  • Zrozumiawszy swój błąd, chciał go naprawić.

Konstrukcje z imiesłowem uprzednim nie występują w języku potocznym mówionym.