- W latach niemieckiej okupacji polskie wsie ogrywały kluczową rolę, jako zaplecze oddziałów podziemia.
- Niemcy świetnie rozumieli, że zastraszając i niszcząc prowincjonalne osady odcinają partyzantów od zaopatrzenia, informacji oraz uzupełnień.
- Nieprzypadkowo rozpoczęto masowe akcje pacyfikacyjne.
- Najwcześniejsze były odwetem za działania „Hubala” i jego oddziału na ziemi świętokrzyskiej.
- W kwietniu 1940 roku na skutek niemieckich represji:
- ucierpiało 31 miejscowości,
- spalono 600 chłopskich zagród,
- 712 osób zostało zamordowanych,
- 200 zesłano do obozów koncentracyjnych.
- Najtragiczniejszy wówczas był los wsi Skłoby, która została w całości spalona, a 265 osób rozstrzelano, przed egzekucją skrępowano wszystkich sznurami i drutami, zasłaniano oczy, dobijano z użyciem bagnetów.
- Po wejściu Związku Sowieckiego do Polski w czerwcu 1941 roju terenem nasilonych represji stała się Białostocczyzna, gdzie:
- przeprowadzono 51 akcji pacyfikacyjnych,
- rozstrzeliwano osoby podejrzane o pomoc partyzantom bez żadnych sądów i skrupułów,
- W lipcu 1941 roku rozpoczęto wielką akcję pacyfikacyjną miejscowości leżących w Puszczy Białowieskiej (Budy, Pogorzelec, Teremiski), wywożąc 183 rodziny, wysiedlono także mieszkańców Narewki – 1240 osób oraz 1133 osoby z innych okolicznych osad.
- Spalono 12 polskich i białoruskich wiosek, rozstrzelano 42 cywilów.
- Największa pacyfikacja na Białostocczyźnie odbyła się w miejscowości Krasowo-Częstki 17 lipca 1943 roku, a pretekstem były straty poniesione przez niemiecką żandarmerię w starciu z oddziałem AK. W nocy z 16 na 17 lipca żandarmi otoczyli miejscowość, wypędzono wszystkich z domów i rozstrzeliwano strzałem w tył głowy. Zamordowano 257 osób, w tym 83 dzieci, spalono 169 budynków, a teren wsi zaorano.
- Niemcy za niewywiązywanie się z obowiązku kontyngentowego karali wysyłką do pracy w Niemczech, w latach 1942-1944 przeprowadzili 650 dużych akcji represyjnych, brutalnych i bezwzględnych.
- Szczególnym symbolem okrucieństwa okupantów stała się wieś Michniów w Świętokrzyskiem. W połowie 1943 roku wieś stanowiła zaplecze oddziałów „Ponurego”, tj. Jana Piwnika. Wieś została wskazana Niemcom przez polskiego zdrajcę Jerzego Wojnowskiego, ps. „Motor”, który przekazał też Niemcom listę osób pomagających partyzantom. Pacyfikację przeprowadzono wg opracowanego planu, 12 lipca 1943 miejscowość otoczono podwójnym kordonem, wchodzono do domów i wyciągano ludzi z listy. Wszystkich aresztowanych wprowadzono do stodół, oblano benzyną i podpalono. Niemcy rozstrzelali też rodzinę gajowego, a leśniczówkę spalili. Ponadto grupa 10 mężczyzn trafiła do obozów koncentracyjnych, a 18 kobiet deportowano na roboty przymusowe.
- W odpowiedzi na pacyfikację Michniowa żołnierze „Ponurego” zaatakowali niemiecki pociąg, dlatego następnego dnia we wsi ponownie pojawili się żandarmi . Ty, razem celem byłą eksterminacja wszystkich mieszkańców, Michniów został puszczony z dymem, tylko kilku osobom udało się przeżyć. Ocalałym nie wolno było wracać na pogorzelisko. W ciągu 2 dni pacyfikacji Michniowa Niemcy:
- zamordowali 102 mężczyzn,
- 54 kobiety,
- 48 dzieci.
- Pacyfikacje nasiliły się podczas Powstania Warszawskiego, co było związane z koncentracją oddziałów partyzanckich AK w ramach akcji „Burza”, wysłanych na odsiecz stolicy. Akcje te były jednak nieskoordynowane i chaotyczne. Znana jest pacyfikacja wsi Podsuliszka koło Radomia, gdzie volksdeutsch przekazał okupantom listę Polaków rzekomo współpracujących z ruchem oporu, dlatego 14 sierpnia 1944 roku otoczono szczelnie wieś i aresztowano wszystkich 28 mężczyzn. Starano się brutalnym traktowaniem wymusić przyznanie się do oddziałów Batalionów Chłopskich, a kiedy to się nie udało skazano wszystkich na śmierć, jednak podczas egzekucji w ogólnym chaosie część mężczyzn zbiegła, Niemcy rozstrzelali wówczas 12 mężczyzn, a następnego dnia powrócili do wsi i spalili 14 zagród i zamordowali 2 kobiety.
- Miejscem okrutnych pacyfikacji była Zamojszczyzna z niesławną akcją „Zamość”, rozpoczętą 6 listopada 1942 roku, trwającą aż do sierpnia 1943 roku. Objęła ona 293 wsie, z których usunięto 110 000 mieszkańców, w tym 30 tysięcy dzieci. Przesiedleńcy z małymi tobołkami trafiali do obozów przejściowych, później na przymusowe roboty lub do obozów śmierci. Do obozów Auschwitz i Majdanek trafiło 11 tysięcy wysiedleńców, w tym całe rodziny.
- W następstwie wysiedleń śmierć poniosło 10 tysięcy ludzi, 4500 dzieci z blond włosami i rysami odpowiadającymi rasie „aryjskiej” wysłano do Rzeszy w celu germanizacji.
- Przyjmuje się, że lata wojny to represje wobec 10 tysięcy wsi, w 900 miejscowościach doszło do zbiorowych mordów, a 800 wsi spacyfikowano.
- Z niepełnych szacunków wynika , że w okresie 1942-1944 e operacjach pacyfikacyjnych nad Wisłą poniosło śmierć 50 tys. osób.
- Łącznie lat okupacji nie przeżyło 1,3 mln mie4szkańcow polskiej wsi.