„ABC” Elizy Orzeszkowej

  • Tytuł opowiadania to początkowe litery alfabetu, którego uczą sie dzieci.
  • Akcja dzieje się w „wielkim mieście wielkich Niemiec”.
  • Już to stwierdzenie kierunkuje  czytelnika w stronę  zaborców i cenzury.
  • Orzeszkowa dla zmylenia carskiej cenzury akcję umieściła w zaborze pruskim, choc toczy się w rosyjskim.
  • Narrator opowiada o trudnościach życiowych ojca i brata Joanny Lipskiej.
  • Nie wskazuje na przyczyny zakazu prowadzenia edukacji przez ojca młodej kobiety.
  • Prawdopodobnie przyczyną było budzenie wśród uczniów uczuć patriotycznych u uczniów (był przecież Polakiem).
  • Innym powodem mógł być udział w powstaniu styczniowym, w którym uczestniczył Mieczysław, brat Joanny.
  • Miał zaledwie 16 lat, ale konsekwencje były surowe (wydalenie ze szkoły, co przekreślało realizację planów).
  • Po latach Mieczysław pracuje w kancelarii komisji skarbu z niską pensją i bez możliwości awansu.
  • Władze uznają go bowiem za politycznie podejrzanego.
  • Skromne mieszkanie rodzeństwa na poddaszu staje się miejscem, gdzie Joanna zaczyna pracę nauczycielki, ucząc dzieci stróża, murarza, piekarza itd.
  • Joanna, jak większość kobiet tamtych czasów (II połowy XIX wieku) nie ma wyuczonego zawodu, ani pracy.
  • Praca nauczycielki sprawiła, ze Joanna czuła się potrzebna i pożyteczna.
  • Niestety, praca zaprowadziła ją do sądu, gdzie ukarano ją grzywną „dwustu rubli kary pieniężnej, w razie niewypłacalności trzy miesiące więzienia”.
  • Brat zaciągnął dług u lichwiarzy, by ratować siostrę.
  • Nie chciał też kontynuacji tej pracy, ale Joanna Lipska nie przestała.
  • Zaczęła traktować swą pracę jako powołanie,  misję i walkę o polskość z zaborcą.

  • Represje po upadku powstania styczniowego były niezwykle uciążliwe i bolesne.
  • Potrzeba chwili stała się ofiarna praca dla dobra społeczeństwa.
  • Znaczące było szerzenie oświaty i kultury wśród najniższych warstw społeczeństwa.
  • Bohaterka utworu potraktowała to jako swój obowiązek pracy u podstaw.

Formy narracji:

  • opowiadanie o wydarzeniach,
  • opis postaci,
  • opis miejsc, przedmiotów w mieszkaniu Lipskich i w sadzie (gmach),
  • opis sytuacji – rozprawa sadowa,
  • monologi i dialogi z aluzjami i niedomówieniami,
  • styl pisarski prosty, bezpośredni.