Adam Asnyk
(pseudonim El…y, Jan Stożek)
(1838-1897)
Poeta polskiego pozytywizmu, pisarz dramatyczny, działacz niepodległościowy, urodził się w Kaliszu, zmarł w Krakowie. Pochodził z rodziny szlacheckiej, jego ojciec uczestniczył w powstaniu listopadowym.
Początkowo zupełnie nie związany z literaturą i pisarstwem, gimnazjum ukończył w Kaliszu, studiował w Instytucie Agronomicznym w Marymoncie (1856), a także w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie oraz na Wydziale Medycznym Uniwersytetu we Wrocławiu (1859-1860).
Zdobył tytuł doktora filozofii na uniwersytecie w Heidelbergu.
Sam siebie nazywał poetą „czasów niepoetyckich”, w których literatura wykorzystywana była do propagowania idei społecznych, pełniąc funkcję wychowawczą in publicystyczną.
Od wczesnej młodości angażował się w spiskową działalność patriotyczną, za która trafił w 1860 roku do cytadeli warszawskiej. Podróżował do Francji (Paryża), Londynu, Heidelbergu, tam studiował filozofię i ekonomię polityczną. W 1863 roku był w Warszawie członkiem radykalnego „rządu wrześniowego”.
W czasie powstania styczniowego należał do obozu „czerwonych” Ludwika Mierosławskiego.Po powstaniu styczniowym emigrował do Włoch i Niemiec, w Heidelbergu uzyskał tytuł doktora filozofii (1866), rok później (1867) przybył do Lwowa, a od 1870 roku zamieszkał na stałe w Krakowie.
Nazywany jest epigonem romantyzmu, gdyż mimo wysiłków przyjęcia i rozumienia założeń i dążeń pozytywizmu (np. w poemacie “Publiczność i poeci” usiłuje odpowiedzieć na zarzuty krytyki, że poezja obniżyła swe loty, że od spraw wielkich przeszła w krąg spraw małych i pospolitych) nigdy do nich w pełni nie przystał.
Właśnie w Krakowie należał do mieszczańskich ugrupowań liberalnych, pracował w „Nowej Reformie” (1882-1894), był radnym Krakowa, a od 1889 roku posłem na sejm galicyjski. Społecznie pracował w Towarzystwie Szkoły Ludowej.
Swoje wiersze opublikował w zbiorach Poezje (1869, 1872, 1880, 1884), łączył w nich w niepowtarzalny sposób naśladownictwo stylu romantyków (zwłaszcza J. Słowackiego, H. Heinego) z problematyka ideową i sposobem myślenia pozytywistów.
Z pozytywistami warszawskimi toczył spory, co odnajdujemy w Publiczność do poetów i Poeci do publiczności, wiersz XX wiekowi, mimo że przejął w większości charakterystyczne dla nich idee (Daremne żale, Dzisiejszym idealistom, Do młodych, Nad głębiami). Odróżniała go od innych pozytywistów wierność ideom niepodległościowym (Sen grobów, Na przedpieklu, Do pana Piotra, Historyczna nowa szkoła).
Pisał o rewolucji socjalnej (Wśród przełomu, Świat się ogniami zapala), krzywdzie społecznej (Bez odpowiedzi, Szkic do współczesnego obrazu), liryki stylizowane na ludową prostotę (Z motywów ludowych), satyry obyczajowe i wiersze miłosne (w tonacji sarkastycznej (Legenda pierwszej miłości, Abdykacja, Oświadczyny, Przestroga), komedię salonową (Gałązka heliotropu), społeczne dramaty (Żyd, Bracia Lerche), dramaty historyczne (Cola Rienzi, Kiejstut).
Asnyk należy także do grona odkrywców przyrody tatrzańskiej (Giewont, Kościeliska, Limba, Morskie Oko, Noc pod Wysoką, Ranek w górach, Wodospad Siklawy).
Obok wielu wierszy pisał także dramaty: „Gałązka heliotropu” (1869), „Przyjaciele Hioba” (1879), „Komedie konkursowe” (1888), oraz prozę autobiograficzną: „Wśród lasu” (1877), „Opiekunowie” (1882), a także krytykę literacką.