Warstwę fabularną wypełniają konflikty natury społecznej, ekonomicznej i etycznej wnoszące do niej elementy dramaturgii:
- konflikt miedzy wsią a dworem o las, odsłania realia wsi pouwłaszczeniowej, która nie chce zrezygnować z prawa do serwitutów;
- konflikt wewnątrz warstwy chłopskiej pomiędzy gospodarzami a komornikami. Uwydatnia się podczas pomocy innych wsi dla Lipiec, kiedy ksiądz zapewnia ją jedynie możnym chłopom;
- konflikty rodzinne o podłożu ekonomicznym. Ich egzemplifikacją są: spór Macieja Boryny z synem Antkiem i Dominikowej z Szymkiem. Rodzice wzbraniają się przed przekazaniem ziemi dzieciom, obawiają się bowiem utraty pozycji, a także źródła utrzymania. Dzieci natomiast pożądają własnego warsztatu pracy. Konflikty te dopełniają charakterystyki bohaterów, eksponują chciwość, gwałtowność, zaborczość;
- konflikty na tle moralnym. Wprowadza je do powieści Jagna, która łamie zasady etyki ustanowione przez wiejską społeczność i płaci za to poniżeniem i wygnaniem;
- w powieści na zasadzie aluzji funkcjonuje wiele odniesień o charakterze narodowym. Wzniosła przeszłość powstańcza określa takie postacie jak Boryna, Kuba i pan Janek (brat dziedzica) i staje się symbolem solidaryzmu społecznego. Problem narodowy
wiąże się też z tajemniczą postacią Rocha – emisariusza, który snuje piękne opowieści o dawnych dziejach ojczyzny, chcąc rozbudzić wśród chłopstwa poczucie tożsamości narodowej. Powraca też przy wprowadzaniu wątku polskiej szkoły w Lipcach.
Wydarzenia w powieści daje się ułożyć w trzy ciągi:
- Pierwszy to losy głównych bohaterów i całej społeczności wsi. Ukazane są tu zróżnicowane typy ludzkie. Łącznie w “Chłopach” pojawia się około dziewięćdziesięciu postaci. Mamy więc do czynienia z panoramicznym obrazem środowiska wiejskiego.
- Drugi ciąg to czas obejmujący rok obrzędowo-liturgiczny. Jest opis całego spójnego systemu obyczajów wsi polskiej (folklor: wróżby,
przesądy, tradycje, zwyczaje). Np.: — opis jarmarku (t. I), — “zrękowiny” (t. I), — wesele Boryny (t. I), — wieczerza wigilijna (t. II), — Wielkanoc (t. III), — obrzędy pogrzebowe (t. IV), — odpust (t. IV). - Trzeci wyznacza niezmiennie powtarzalny rytm pór roku i
wyznaczony przez ten rytm tok zajęć związanych z pracami rolniczymi. Np.: — szatkowanie kapusty (t. I), — przędzenie wełny (t.
II), — symboliczny siew (t. III), — żniwa (t. IV).
Narrator nie przynależy do świata przedstawionego, jest niewidoczny dla odbiorcy i anonimowy. Można wyróżnić trzy jego typy według K. Wyki): najczęściej natykamy się na “wsiowego” gadułę, który uczestniczy w obyczajowo-obrzędowo-liturgicznym toku opowieści, rzadziej opowiada i opisuje “młodopolski stylizator”, wskazujący rytm prac ludzkich sprzęgniętych z przyrodą (np. impresjonistyczne opisy jesiennego pola, symboliczny obraz śmierci Boryny), sporadycznie zaś mówi realistyczny obserwator zaznaczający swoją obecność głównie w toku fabularnym (przedstawienie struktury społecznej wsi). Niewiele jest jednak fragmentów, w których funkcje te miałyby jednoznaczny charakter. Najczęściej realizowane są łącznie (przybierają postać określonych form podawczych z nasileniem cech wypowiedzi właściwych
poszczególnym narratorom).
Reymont uchodził za mistrza słowa. Artyzm ten w pełni zademonstrował w “Chłopach”. Ok. 40% języka powieści to gwara dominująca w dialogach. Jest ona zbliżona do gwary używanej w okolicach Łowicza i Skierniewic (nieopodal leżą Lipce).
Generalnie jednak w dziele Reymonta mamy do czynienia ze stylizacją:
- gwarową (obecną na wszystkich poziomach języka),
- fonetyczną (np. “hale” zamiast “ale”),
- fleksyjną (np. “chodźta”, “ociec”, “mówili”),
- leksykalną (np. “paskudnik”),
- składniową (np. “Oczy swoje mam i miarkuję se ździebko”),
- realistyczną (sięganie do mowy potocznej),
- młodopolską (poetyka liryki, z elementami naturalistycznymi i impresjonistycznymi.