Epoki literackie

Epoki literackie to umowne okresy czasu w historii literatury powszechnej lub narodowej, w których dominują zbliżone do siebie kierunki literackie, epoki dzielą się na okresy. Ich granice są nieostre, często wyznaczane istotnymi wydarzeniami literackimi lub historycznymi. Charakterystyczne jest odmienne postrzeganie filozofii, kanonów literackich i sztuki.

 

Epoka Przedstawiciele (wybrani) Uprawiane (charakterystyczne) gatunki literackie

Starożytność (antyk)

najdłuższy w dziejach okres, trwający od I tysiąclecia p.n.e. do upadku cesarstwa rzymskiego w V w n.e.

Homer, Hezjod, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Pindar, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Tacyt, Swetoniusz, Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz Epos (epopeja)
Tragedia
Komedia

Gatunki liryczne: pieśń, sielanka, oda, elegia, erotyk, hymn, tren, epigramat

Gatunki biblijne: przypowieść, psalm, apokalipsa, hymn, lamentacja, modlitwa, list, kazanie

Średniowiecze

od V wieku n.e. do końca XV wieku

François Villon, Wincenty Kadłubek, Jan Długosz, Janko z Czarnkowa, Gall Anonim Żywoty świętych (hagiografia), kroniki, roczniki, epos rycerski, romans rycerski

Gatunki dramatyczne: misterium, moralitet, mirakl (miracle)

Gatunki komediowe: farsa, intermedium.

Inne gatunki literackie: dialog, plankt, kazanie, psalm, pieśń (np. pieśni hymniczne kościelne, katechizmowe itp.).

Odrodzenie (Renesans)

 w Europie pierwsze idee w XIV wieku, głównie jednak wiek XV i XVI, w Polsce rozkwit w wieku XVI

Dante Alighieri, Francesco Petrarka, Pierre de Ronsard, François Rabelais, Michel de Montaigne, Erazm z Rotterdamu, Miguel de Cervantes, Thomas More, Niccolo Machiavelli, Boccaccio, Wiliam Szekspir, Klemens Janicki, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski Pieśń, tren, fraszka, sielanka (bukolika, idylla, ekloga), dialog, sonet, nowela, tragedia, psalm, esej, dramat
szekspirowskiGatunki publicystyczne: rozprawy, traktaty, kazania

Barok

od końca XVI wieku do połowy XVIII, w Polsce rozkwit w XVII wieku

Giambattista Marino, Pierre Corneille, Mikołaj Sęp-Sarzyński, Piotr Skarga, Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski, Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, Jan Chryzostom PASEK, Jan III Sobieski, Elżbieta Drużbacka Sonet, erotyk, fraszka , emblemat, epos, pamiętnik, list, tragedia, komedia, opera

Inne gatunki: kazania, elegie, hymny

Oświecenie

wiek XVII, w Polsce
rozkwit w latach
panowania Stanisława
Augusta Poniatowskiego
(1764-1795)

Daniel Defoe, Jonathan Swift, Denis Diderot, Jean-Jacques Rousseau, Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Adam Naruszewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Karpiński, Stanisław Staszic, Alojzy Feliński Bajka, satyra, poemat heroikomiczny (parodia eposu rycerskiego), utopia, komedia

Inne gatunki: hymn, pieśń, sielanka, oda, pieśń pochwalna lub dziękczynna

Gatunki publicystyczne: traktaty, listy, rozprawy.

Nowe gatunki: powieść, w tym powieść  pistolarna,
powiastka filozoficzna

Romantyzm

w Europie od końca XVIII wieku do Wiosny Ludów w 1848 roku, w Polsce od 1822 do 1863 (powstanie styczniowe)

James Macpherson, Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, George Gordon Byron, Percy Shelley, Walter Scott, Heinrich Heine, Aleksander Puszkin, Michaił Lermontow, Victor
Hugo, Aleksander Dumas, Alfred de Musset, Madame de Staël, Emily Brontë, George Sand, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid, Kornel Ujejski, Władysław Syrokomla, Reofil Lenartowicz
Romantyczne gatunki synkretyczne: dramat romantyczny (niesceniczny), powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny, epopeja

Gatunki „czyste”: sonet, hymn, oda, bajka, komedia, powieść historyczna, gotycka

Pozytywizm (realizm)
czas po powstaniu styczniowym do lat 90.XIX wieku (używa się też terminu realizm na określenie dominującego prądu literackiego)
Honoriusz Balzac, Stendhal, Mikołaj Gogol, Charles Dickens, Gustaw Flaubert, Fiodor Dostojewski, Lew Tołstoj, Adam Asnyk, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz Powieść tendencyjna, realistyczna, historyczna, naturalistyczna, nowela, opowiadani, obrazek, felieton, w tym felieton z kroniką jako jego odmianą listy z podróży, liryka miłosna, filozoficzna, programowa: erotyki, pieśni, sonety

Modernizm
przypada na lata 1890-
1918

na gruncie polskim bywa
używany zamiennie z
określeniem Młoda
Polska

Theophanem Gautier, Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Artur Rimbaud, Stephane Mallarme, Maurice Maeterlinck, Henryk Ibsen, August Strindberg, Selma Lagerlöf, Sigrid Undset, Emil Zola, Guy de Maupassant, Oskar Wilde, Joseph Conrad, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, Władysław Reymont, Tadeusz Boy-Żeleński, Jan Kasprowicz Sonet , hymn, erotyk,
dramat naturalistyczny, dramat symboliczny, poetycki, dramat ekspresjonistyczny, powieść (nowa odmiana młodopolska), powieść autotematyczna, polifoniczna, epopejaFormy publicystyczne; esej, recenzja, felieton, manifest literacki

Dwudziestolecie
międzywojenne
obejmuje czas między I a II wojna światową 1918-1939

Marcel Proust, James Joyce, Andre Gide, Tomasz Mann, Fiodor Dostojewski, John Galsworthy, Zofia
Nałkowska, Maria Dąbrowska, Witold Gombrowicz, Witkacy, Jerzy Szaniawski, Bolesław Leśmian, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Krzysztof Kamil Baczyński, Julian Przyboś
Powieść w różnych odmianach: psychologiczna, społeczno-obyczajowa, powieść rzeka (saga rodzinna), powieść polityczna, paraboliczna, opowiadanie, manifest literacki, esej, dramat groteskowy, ballada, erotyk, satyra, sielanka, sonet, hymn, pieśń, oda, elegia, piosenka kabaretowa, ballada podwórzowa, wiersze – notatki, wiersze – monodramy

Literatura współczesna
datuje się ja od 1939
roku, nieraz od końca II
wojny światowej

Aleksander Kamiński, Władysław Broniewski, Leopold Staff, Julian Przyboś, Jan Brzechwa, Kazimiera Iłłakowiczówna, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Arkady Fiedler, Melchior
Wańkowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński, Miron Białoszewski, Zofia Nałkowska, Marek Hłasko, Władysław Borowski, Stanisław Grochowiak, Gustaw Herling-Grudziński, Leopold Buczkowski, Hanna Krall, Kazimierz Moczarski, Jan Kott, Czesław Miłosz, Zbigniew
Herbert, Władysław Tatarkiewicz, Sławomir Mrożek, Alain Robbe-
Grillet, Nathalie Sarraute, Samuel Beckett, Halina Poświatowska, Jarosław Marek Rymkiewicz,
Tadeusz Różewicz, Leszek Kołakowski, Stanisław Barańczak,
Stanisław Lem, Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Adam Zagajewski, Edward Redliński, Ryszard Kapuściński
Wiele gatunków paraliterackich i synkretycznych, niejednorodnych,

powieść (filozoficzno-refleksyjna, dokumentalna z elementami autobiografii, reportażowo- dokumentalna, powieść nowatorska, reportaż (także ten zbeletryzowany), groteska, esej, dziennik intymny, pamiętnik, opowiadanie, nouveau roman (nowa powieść), dramat absurdu, w poezji wszystkie stworzone wcześniej gatunki, ulubiona forma to wiersz wolny.