„Legenda o Janie i Cecylii” Elizy Orzeszkowej

  • „Legenda o Janie i Cecylii” stanowi fragment powieści „Nad Niemnem”.
  • Akcja całej powieści toczy się nad rzeką Niemen, w dworku szlacheckim w Korczynie, w zaścianku Bohatyrowiczów.
  • W powieści występuje dwóch narratorów (opowiadaczy), jeden przedstawia losy Justyny, Janka i Anzelma, ktorzy naprawiają krzyż na mogile z napisem „Jan i Cecylia 1549”.
  • To oni zapoczątkowali ród Bohatyrowiczów.
  • Drugim narratorem jest Anzelm, który opowiada historię Jana i Cecylii, wracając do czasów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.
  • Przedstawia ich przybycie do puszczy, którą własna ciężką pracą przekształcili w krainę urodzaju, ich historię przedstawiono poniżej w tabeli:
1. Wędrówka młodych ludzi wzdłuż Wisły (prawdopodobnie piękna Cecylia opuściła bogaty rod z miłości do Jana).
2. Osiedlenie się w lepiance bez okien i komina, zwanej numą.
3. Ciężka praca przy karczowaniu puszczy.
4. Użyźnianie gleby, orka, siew, hodowla bydła i ptactwa, dla własnego utrzymania.
5. Budowa domu, wychowanie dzieci.
6. Rozrost rodziny, kolejne pokolenia, rozwój osady (sady, młyny, kolejne domy).
7. Dotarcie wiadomość o zasobnej osadzie nad Niemnem do króla Zygmunta Augusta.
8. Wizyta w osadzie, w puszczy Knyszyńskiej, nadanie Cecylii i Janowi oraz im potomkom nazwiska Bohatyrowiczów oraz herbu Pomian (z głową żubra, ponieważ Jan zasiedlił puszczę dostępną dotychczas żubrom).
9. Uzyskanie przez Bohatyrowiczów szlacheckich przywilejów.
10. Śmierć założycieli rodu, pochowanie ich na wysokiej skarpie na brzegiem Niemna, dbałość o grób jako wyraz hołdu dla założycieli rodu.

Nauki płynące z legendy:

  • zakochani młodzi ludzie potrafili w imię miłości pokonać wiele przeszkód, by zapewnić dobrobyt sobie i własnym dzieciom oraz kolejnym pokoleniom,
  • praca daje człowiekowi utrzymanie, ale także uszlachetnia, ludzki wysiłek ma taką moc, że zastępuje walkę i przemoc człowieka nad inną jednostką,
  • bez względu na pochodzenie, religię  czy kolor skóry ludzie powinni być „braćmi”, pomagać sobie wzajemnie i okazywać życzliwość,
  • nie wolno się wywyższać, wspólnota i wzajemność przynosi lepsze rezultaty niż wzajemna wrogość,
  • nie ma dowodów pisemnych na istnienie zdarzeń związanych z legendą o Janie i Cecylii, ale przekazywana ona była z ojca na syna i przetrwała wiele pokoleń,
  • opowieść Anzelma tłumaczy znaczenie nazwiska Bohatyrowiczów i ich przywiązanie do tradycji szlacheckich,
  • legenda łączy fakty historyczne, pewne zmyślenia z współczesnością, niektóre luki wypełnia fantazja, wyobraźnia i intuicja narratora.