Literatura okresu oświecenia

W epoce oświecenia literatura miała nie tylko przynosić zadowolenie estetyczne, ale wpływać także na umysł i wyobraźnię i uczyć – bawiąc. Skuteczną metodą łączenia zabawy z nauką, a także dobrym sposobem oddziaływania na odbiorcę , było posługiwanie się śmiechem, humorem. Twórcy wprowadzali do swych dzieł humor, komizm, stosowali satyrę, karykaturę, przerysowane ironią.

Literatura okresu oświecenia:

  • propagowała wzorzec człowieka wykształconego, tolerancyjnego,
  • krytykowała zacofanie i ciemnotę,
  • wprowadziła do swych utworów  dydaktyzm (nauczanie) i moralizatorstwo,
  • przedstawiała rzeczywistość w sposób realistyczny.

Głównym nurtem był klasycyzm, korzystano z wzorców i gatunków antyku, ponadto rozwijała się publicystyka, prasa.

Literatura angielska tego okresu oparła się o powieść, co znacząco wpłynęło na późniejsze epoki. W oświeceniu twórcy podejmowali tematykę obyczajową i motyw podróży, wykorzystując satyrę, parodię i ironię.

Wybitni twórcy nowożytnej powieści to:

  • Daniel Defoe (powieść podróżniczo-przygodowa, „Przypadki Robinsona Crusoe”),
  • Jonathan Swift ( powieść przygodowa”Podróże Guliwera”, w której stworzył przedstawił w krzywym zwierciadle polityczne i społeczne stosunki w Anglii, w XVIII wieku, obnażył również takie ludzkie przywary, jak pychą, głupota, nietolerancja).

Gatunkiem często wykorzystywanym w okresie oświecenia stała się powiastka filozoficzna,  popularyzująca jakieś tezy i poglądy, mająca charakter charakter dydaktyczny, wybitni francuscy twórcy tego gatunku to:

  • Denis Diderot(„Kubuś Fatalista i jego pan”),
  • Wolter („Kandyd”).

Dla schyłkowego okresu oświecenia charakterystyczny stał się sentymentalizm, którego przedstawiciele na pierwszy plan wysuwali uczucia wewnętrzne, kontakt z naturą ), a ich głównym celem stało się działanie na uczucia i wrażliwość odbiorcy. Założenia wyrosły niejako z filozofii Jana Jakuba Rousseau, który propagował pogląd, że cywilizacja powoduje upadek moralności, a to co dawne, pierwotne, naturalne i prawdziwe rozwija jednostkę.

Sentymentalistów interesowała wrażliwość emocjonalna człowieka, jego subiektywne przeżycia, zrodzone w relacjach międzyludzkich i w kontakcie z naturą.

Polskie oświecenie to znaczący wpływ klasycyzmu, nazywanego warszawskim lub stanisławowskim. Przedstawicielami byli m.in.:

  • Ignacy Krasicki,
  • Stanisław Trembecki,
  • Adam Naruszewicz,
  • Franciszek Zabłocki.

Uprawiano głównie gatunki mające swój rodowód w antyku, bajkę, satyrę, odę i poemat heroikomiczny. Z tego też okresu pochodzi pierwsza polska powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, autorstwa Ignacego Krasickiego. W utworach podejmowano tematykę uniwersalną, propagując jednocześnie wzorce oświeceniowe i krytykę sarmatyzmu.

Znaczącą rolę, na drodze oświeceniowych reform, odegrali publicyści oraz twórcy okolicznościowej poezji politycznej i dramatu. Wypowiadali się na tematy polityczne i społeczne, np.:

  • Stanisław Konarski,
  • Hugo Kołłątaj,
  • Stanisław Staszic.

Najciekawszym polskim przedstawicielem sentymentalizmu był Franciszek Zabłocki, autor bardzo znanej sielanki „Laura i Filon”, a także twórca miłosnych wierszy sentymentalnych. Jest autorem również utworów patriotycznych („Żale sarmaty”) i wierszy religijnych „Pieśń poranna, „Bóg się rodzi”).