„Maria” Antoniego Malczewskiego

Powieść ukraińska, pierwsza manifestacja gatunku powieści poetyckiej w Polsce. Składa się z dwóch pieśni i jest dedykowana jest U. Niemcewiczowi.

  • Geneza utworu wg krytyków literatury  wiąże się z losami tragicznej śmierci Gertrudy Komorowskiej, pierwszej żony Szczęsnego Potockiego, porwanej w 1771 roku na rozkaz oburzonego mezaliansem teścia, aby wymusić zgodę na unieważnienie małżeństwa.
  • Fabuła utworu to przetworzenie wydarzeń autentycznych wg wzorca powieści poetyckiej Byrona i Scotta.
  • Historia wiąże się ponadto z najazdem tatarski i ukazaniem sylwetki polskiego patrioty Miecznika (wzór scottowski).
  • Elementy byronowskie  łącza się z wątkiem Wacława, który po zamordowaniu żony przez ojca jest człowiekiem załamanym, cierpiącym, żądnym zemsty, czyli problematyka ściśle romantyczna (ból, samotność, bunt).

  • Autor zerwał z konwencjami klasycystycznej epiki.
  • Skupił się na wewnętrznych przeżyciach bohaterów.

  • Kompozycja ma charakter fragmentaryczny.
  • Opiera się na niedopowiedzeniach  i tajemniczości.
  • Postaci charakteryzowane nie są wprost, ale przez realizm psychologiczny oraz zindywidualizowany język.
  • Utwór jest jednocześnie współczesny i historyczny, kultura życia szlacheckiego sąsiaduje z elementami kultury ludowej i lirycznymi opisami ukraińskich stepów.