Powieść „Meir Ezofowicz” (wydanie pierwsze z ilustracjami M.E. Andriollego) zapoczątkowała dojrzały okres twórczości pisarki. Orzeszkowa gruntownie studiowała historię judaizmu, dzięki czemu przedstawiła konflikt w małym miasteczku na tle historii Żydów w Polsce, obrazując obyczajowość i kulturę żydowską.
- Akcja toczy się w małym miasteczku, o fikcyjnej nazwie Szybów, w środowisku żydowskim, zamkniętym i wyalienowanym ze społeczności polskiej.
- O wpływy walczy rodzina konserwatywnych rabinów Todrosów z Ezofowiczami, kupcami o tradycjach postępowych.
- Postaci Michała i Hersza Ezofowicza to osoby autentyczne, historyczne.
- Kontrastowo zostali przeciwstawieni stary Izaak Todros i młody Meir, potomek i spadkobierca racjonalistycznej filozofii Majmonidesa.
- Młody Ezofowicz podejmuje próby reformowania społeczeństwa żydowskiego i zbliżenia go do polskich sąsiadów.
- Meir prezentuje się jako typ samotnego bohatera.
- Przypominając bohaterów romantycznych ponosi klęskę, zostaje przeklęty i wygnany z miasteczka.
- Jego towarzyszka życia, Karaimka Gołda, ginie zamordowana, broniąc powierzonego jej przez Meira testamentu Michała Ezofowicza.
- Meir rusza w świat, pozostawiając w miasteczku grupę zwolenników.
- Idea powieści nawiązuje do tendencji asymilacyjnych, związanych z tzw. nurtem oświecenia żydowskiego.
Powieść uzyskała rozgłos światowy, przetłumaczono ją na kilkanaście języków, stworzono kilka adaptacji teatralnych, a w 1911 roku sfilmowano.