Adam Mickiewicz
(24.12.1798 Nowogródek koło Zaosia, dzisiejsza Białoruś – 26. 11.1855, Konstantynopol)
Poeta, myśliciel, uznany za wieszcza narodowego.Wprowadził do literatury romantyzm.
Ukończył szkołę dominikańską w Nowogródku, studiował w Wilnie, gdzie włączył się w działalność Towarzystwa Filomatów (jego celem było samokształcenie i samodoskonalenie moralne) i tajnego Towarzystwa Filaretów. Działalność ta miała przygotować m łodzież do pracy w różnych dziedzinach życia narodu pozbawionego własnej państwowości.
Wakacje spędzał w Nowogródku i u przyjaciela w Tuhanowiczach, gdzie poznał i pokochał z wzajemnością (1820) Marylę Wereszczakównę, która była zaręczona z hrabią Wawrzyńcem Puttkamerem, za którego 2.02.1821 roku wyszła za mąż. Zakochana w poecie Maria pozostała więc jedynie Marylą, uosabiającą w jego utworach romantyczny ideał miłości.
Ważnym doświadczeniem Mickiewicza był kontakt z folklorem. Znajomość polskich i białoruskich pieśni, baśni, podań i obrzędów poeta wyniósł z rodzinnego domu (służąca Gąsiewska), a następnie je wzbogacał. W tych formach ludowej kultury dostrzegał wyraz narodowej tradycji oraz źródło inspiracji do tworzenia nowego typu poezji.
Debiutował w Wilnie w „Tygodniku Wileńskim” wierszem „Zima miejska”. Po studiach pracował jako nauczyciel w Kownie, tu napisał „Ballady i romanse” oraz II i IV część „Dziadów”, nazywanych wileńsko-kowieńskimi.
Był współzałożycielem Towarzystwa Filomatów. Oskarżony o udział w tajnych związkach młodzieży został w 1823 roku aresztowany i uwięziony w Wilnie. Został skazany na zatrudnienie w guberniach centralnych. Zesłano go na pobyt w Rosji, wcześniej musiał podpisać zobowiązanie do lojalności wobec władz carskich.
W 1825 roku poeta przebywał na Krymie, a spotkanie z egzotyką wschodu zaowocowało powstaniem 18 sonetów. Zyskiwał coraz większą sławę, będąc wyrazicielem wolnościowych dążeń Polaków. Bywał na salonach rosyjskiej elity intelektualnej. Wszystko to wpłynęło na poszerzenie jego wyobraźni i wrażliwości literackiej. Z bliska mógł także obserwować potężną machinę carskiego despotyzmu. W 1829 roku zyskał zgodę na opuszczenie Rosji i udał się na emigrację.
Próbował wrócić do kraju po wybuchu powstania listopadowego, ostatecznie jednak nie zrobił tego, i dlatego po pobycie w Wielkopolsce ruszył z falą emigrantów do Drezna. Tam powstała III cz. „Dziadów”, nazywana drezdeńskimi, później (1832) wyjechał do Paryża, centrum polskiej emigracji.
W Paryżu, Mickiewicz ożenił się z Cecylią Szymanowską (córką pianistki Marii), mieli sześcioro dzieci, po kilku latach żona poety zapadła na chorobę umysłową, w 1834 roku powstał „Pan Tadeusz”, w Paryżu Mickiewicz wykładał College de France, wcześniej w Lozannie. W gruncie rzeczy zarzucił wtedy twórczość literacką, poznał też wówczas Andrzeja Towiańskiego, wizjonera religijnego, którego wpływ na poetę oceniany jest dwuznacznie. Nauki i proroctwa Towiańskiego miały podobno dobroczynny wpływ na chorobę żony, dlatego Mickiewicz stał się jego wyznawcą.
Był aktywnym uczestnikiem wydarzeń Wiosny Ludów: tworzył Zastęp Polski przy walczącej o wolność Lombardii, redagował „Trybunę Ludów”.
W 1848 roku, w czasie Wiosny Ludów próbował założył legion w Rzymie i próbował zyskać poparcie papieża dla ruchów rewolucyjnych. W 1855 roku zmarła żona poety, a on wyjechał do Konstantynopola,m gdzie próbował założyć kolejny legion, który walczyłby przy boku Turcji przeciw Rosji. Nie uzyskawszy poparcia papieża ani bogatych i wpływowych emigracyjnych stronnictw politycznych, kilkunastoosobowy Legion pod wodzą poety, przemaszerował manifestacyjnie z Rzymu do Mediolanu, gdzie został podporządkowany władzom Lombardii i przez rok walczył z Austriakami.
Poeta powrócił do Paryża i podjął kolejną akcję polityczną. Wraz z grupą przedstawicieli rożnych narodowości założył dziennik „Trybuna Ludów”, gdzie w ogłaszanych artykułach wykładał radykalno-rewolucyjny program społeczny i polityczny, budowany na fundamencie swoistego socjalizmu, wkrótce jednak naciski władz francuskich i ambasady rosyjskiej zmusiły Mickiewicza do odejścia z redakcji.
Swoje nadzieje na odzyskanie niepodległości związał Mickiewicz z osobą Napoleona III oraz rozpoczętą w 1854 roku wojną między Francją, Anglią i Rosją (wojna krymska) i jesienią 1955 roku ruszył do Konstantynopola (Istambułu).
W drodze do Konstantynopola (w Burgas) poznał Ordona, bohatera swojego wiersza „Reduta Ordona” (którego w wierszu uśmiercił). W Konstantynopolu, po krótkiej chorobie zmarł (podejrzewano cholerę, a nawet otrucie, ale to nie zostało potwierdzone). Jego śmierć wywołała ogromną konsternację i żałobę wśród Polaków oraz wszystkich narodów słowiańskich, dostrzegających w Mickiewiczu swego duchowego przywódcę. Po upływie kilku miesięcy zwłoki sprowadzono do Paryża i złożono na cmentarzu w Montmorency, a w 1890 roku do kraju, na Wawel w Krakowie.
Adam Mickiewicz był inspiracją dla twórców swojej epoki, wpłynął na kulturę polską dwóch następnych stuleci. Wielkie dzieła poety funkcjonują także w wielu cytatach, np.
- „miej serce i patrzaj w serce”,
- „kobieto, puchu marny”,
- „czucie i wiara”,
- „szkiełko i oko”,
- „jestem milion, bo za miliony kocham”,
- „Litwo, ojczyzno moja”.
Twórczość Mickiewicza budzi emocje, przez jednych jest ceniona, odrzucana przez innych, ale to własnie przez Mickiewicza tradycja romantyczna jest silna w polskiej kulturze.
Utwory Mickiewicza są nieustannie wznawiane i komentowane, przełożono je niemalże na wszystkie języki świata.
W Nowogródku, Wilnie, Paryżu, Istambule, Śmiełowie i Warszawie otwarto muzea lub stałe ekspozycje poświęcone twórczości i postaci poety.