Drugie wybitne dzieło okresu rosyjskiego, będące przykładem powieści poetyckiej.
Powieść poetycka „Konrad Wallenrod” powstała w Rosji. Akcja utworu toczy się w średniowieczu (XIV wiek). Usytuowanie tam akcji osłabiło czujność cenzury, choć utwór zawierał przesłanie polityczno-wolnościowe. Wyczuleni Polacy bez trudu odczytali aluzje do czasów im współczesnych. W chwili wybuchu powstania listopadowego (1830) w Warszawie powtarzano powiedzenie”Słowo stało się ciałem, a Wallenrod Belwederem”.
Powieść poetycka, którą jest „Konrad Wallenrod”zrodziła się w romantyzmie podobnie jak ballada ma cechy synkretyczne, bogata fabuła zbliża go nawet do romansu rycerskiego, ponadto posiada rozbudowane fragmenty liryczne i dramatyczne.
Akcja powieści toczy się na średniowiecznej Litwie, której zagraża najazd Krzyżaków. Konrad, bohater nie widzi możliwości pokonania zakonu krzyżackiego w otwartej walce i dlatego ucieka się do podstępu. Wkrada się w szeregi krzyżaków, zdobywa ich zaufanie, robi karierę i zostaje wielkim mistrzem, a wszystko po to, by doprowadzić do klęski zakonu.
Konrad jest przedstawicielem pierwszego pokolenia Polaków, które historia zmusiła do podjęcia walki z zaborcą w sposób ukryty, spiskowy, a więc niezgodny z dotychczasową tradycją etyki rycerskiej. Poeta przedstawił w swojej powieści dylematy moralne i tragizm tego pokolenia.
Poeta konstruował bohaterów i wątki fabularne, sięgając do materiałów historycznych, odkrywał w ten sposób dla współczesnych atmosferę tajemniczego, pogardzanego przez klasyków, średniowiecza.
Utwór budził od początku sprzeczne uczucia i dywagacje, postrzegano go jako zachętę do walki, niekiedy ten sposób walki uważano za niemoralny i nie do przyjęcia (pochwała zdrady, która bez względu na okoliczności jest zdradą). Pewne obawy wywoływała również wizja wyboru między uczciwością a patriotyzmem.
Zwracano także uwagę na fakt włączenia poezji w politykę i podtrzymywania narodu na duchu.
Od postawy tytułowego bohatera wywodzi się termin wallenrodyzm, charakteryzujący postawę polskich walk narodowowyzwoleńczych, mających zakorzenienie w myśli Machiavellego, bycie zarówno lisem, jak i lwem.
„Konrad Wallenrod” jest wielką metaforą poetycką, obrazującą trudne zmagania moralne polskich spiskowców i ogromny tragizm.
Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy to charakterystyczne dla romantyzmu łączenie cech różnych rodzajów i gatunków literackich, synkretyzm gatunkowy polega na wykorzystaniu w utworze elementów epiki, liryki i dramatu, gatunkowy zaś łączy różne gatunki, np. ballady, powieści, pieśni).