Nie można w zasadzie określić, od jakiego czasu, od jak dawna, ludzie opowiadają sobie rozmaite historie, te prawdziwe i te zmyślone. Z czasem zaczęto je zapisywać i drukować, a stosunkowo niedawno powstał nowy gatunek literacki – powieść.
Data powstania powieści nikt nie jest w stanie podać, ale łacińskie słowo novellae, oznaczające krótkie opowiadanie, pojawiło się w XVI wieku, a w XVII wieku zaczęły powstawać dzieła podobne do dzisiejszych powieści, m.in.religijne alegorie, fantastyczne opowieści, np. „Wędrówka Pielgrzyma”, gdzie tematem była wędrówka duszy zmierzającej do zbawienia, autorstwa Johna Bunyana (1628-1688).
Powieść, jako gatunek w formie podobnej do dzisiejszej, pojawiła się na początku XVIII wieku. Opisywano w tych utworach fikcyjne wydarzenia w realnej rzeczywistości, ograniczono elementy fantastyczny i nadprzyrodzone, charakterystyczne do utworów wcześniejszych. W@ powieściach pojawili się zwykli bohaterowie, ludzie zwyczajni, a na przykładzie ich doświadczeń życiowych zaczęto wyciągać bardziej ogólne wnioski.
Nowy gatunek zdobył niezwykłą popularność, przykładem może być powieś Daniela Defoe „Przypadki Robinsona Crusoe” z 1719 roku. Defoe (1660-1731) to uznany dziennikarz i twórca pamfletów politycznych. Sięgnął w swej powieści po niezwykle atrakcyjny temat, historię angielskiego rozbitka wyrzuconego na brzeg wyspy w pobliżu Ameryki Południowej. Powieść drukowano w odcinkach, podobnie zresztą jak i inne dzieła tego twórcy, np. „Dole i niedole sławnej Moll Flanders” i „Dziennik roku zarazy”
Znany irlandzki satyry Jonathan Swift (1667-1745) zyskał sławę powieścią „Podróże Guliwera, gdzie główny bohater jest żeglarzem, a ogólne przesłanie nie jest tak pozytywne jak u Defoe, bowiem rzeczywistość Swifta maluje się w raczej ciemnych kolorach. Na szlaku swej podróży Guliwer trafia do kraju Liliputów, (o wysokości 15 cm), później do krainy Brobdignag, do państwa Laputa, gdzie spotyka oderwanych od rzeczywistości naukowców i myślicieli, odwiedza również państwo koni, Houyhnhnms, gdzie ludzie traktowani są jak nieokiełznane dzikusy. Powieść „Podróże Guliwera” nawiązują firmą do fantastycznej alegorii, krytykują czasu współczesne pisarzowi, a także ciemne zakamarki ludzkiej natury.
Kolejny etap rozwoju powieści wiąże się z postacią Samuela Richardsona (1689-1761) i jego dziełami. Pisarz rozpoczął sa pisarską działalność od poradnika pisanie listów, później połączył swoje publikacje w jedną narrację, tworząc powieść „Pamela czyli cnota nagrodzona” z 1740 roku. Fabułą powieści obraca się wokół historii biednej i uczciwej służącej, która odtrąca zaloty swego pracodawcy. Mężczyzna oświadcza się dziewczynie i zostaje przyjęty.
Kolejna powieść Richardsona z 1747 roku „Clarissa” opowiada historię młodej mieszczanki, która toczy zwycięską wojną z pokusami zmysłowymi. Oba dzieła pisane są w formie listów i były wówczas niezwykle popularne, zarówno w Anglii, jak i innych krajach Europy.
Henry Fielding (1707-1754) rozpoczął swą pisarską karierę od parodii „Pameli” Richardsona. Jego powieść z 1741 roku nosiła tytuł „Shamela” i kpiła z mieszczańskiej moralności bohaterów powieści Richardsona i jego tendencji do zbyt drobiazgowego analizowania wnętrz przedstawianych postaci.
Kolejne powieści Fieldinga to „Joseph Andrews” (1742) i „Tom Jones” przedstawiały historie wcale nie będące zgodne z wartościami religijnymi kościoła., krytykując hipokryzję i ciemnotę.
Oryginalnym pisarzem powieści był także Lawrance Sterne (171301768), autor „Życia i myśli JW Tristrama Shandy” z 1760 roku, pełnej eksperymentów pisarskich, np. pustych stron zostawianych świadomie, wprowadzanych świadomie niespójnych wątków. Powieść to niezwykła parodia, ilustrująca historię Tristrama od jego narodzin.
Proza Sterna miała wpływ na wielu późniejszych pisarzy, m. in. Jamesa Joyce’a.
Pod koniec XVIII wieku powieść była już dojrzałym gatunkiem literackim, jej twórcy natomiast okazali się niezastąpieni w barwnym obrazowaniu różnych aspektów ludzkiego życia. |Pokazywali świat otaczający człowieka i sięgali do wnętrza bohaterów, prezentując ich uczucia i refleksje i psychologiczne portrety. Pokazywali również niesamowite przygody, ludzkie dramaty, całe społeczeństwa i poszcególne jednostki.