Problem osiągnięć szkolnych i niepowodzeń dydaktycznych od lat skupia uwagę pedagogów, psychologów, lekarzy, działaczy oświatowych i rodziców, gdyż skala niepowodzeń jest niepokojąco duża. Wszyscy zgodnie stwierdzają, że współcześnie w warunkach szybkiego rozwoju nauki i techniki, a w związku z tym wzrostu wymagań szkoły, nauka w niej jest trudna i nie wszyscy uczniowie potrafią sprostać im wymaganiom.
Zagadnienia dotyczące osiągnięć dzieci kojarzone są najsilniej z kształceniem odbywającym się w szkole. I chociaż sporo zajęć, w których uczestniczą dzieci, organizuje się także poza szkołą to trudno nie uznać, że oczekiwania, jakie wiążą się z działalnością szkoły, są zrozumiałe i naturalne.” [1]
Problem osiągnięć szkolnych i niepowodzeń w nauce w wysokim stopniu dotyczy uczniów na każdym szczeblu edukacji, poczynając od najmłodszych, ponieważ nauczanie początkowe to fundament całej szkoły. Właśnie te pierwsze lata nauki są podstawą w procesie edukacyjnym każdego człowieka i w znacznym stopniu przesądzają o jego losach. Warunkują bowiem dalszy przebieg nie tylko kariery szkolnej, ale i w konsekwencji życiowej.[2]
Pierwsze sukcesy dają dziecku wiarę we własne siły, uczą szacunku do pracy, mobilizują do podejmowania wysiłku, co z kolei decyduje o prawidłowym rozwoju osobowości. Niepowodzenia natomiast, jak stwierdzono na podstawie dotychczasowych badań, oddziaływują ujemnie na postawy uczniów, zniechęcają do pracy, tłumią zainteresowania nauką, wpływają niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołują kompleksy.[3]
Powodzenie szkolne – to termin, który dość trudno odnaleźć w podręcznikach dydaktycznych. W większości książek spotykamy się ze szczegółowymi opisami niepowodzeń szkolnych, natomiast powodzenie – to słowo jakby zapomniane. A przecież, uzyskanie pozytywnych wyników w pracy szkolnej, jest głównym zadaniem ucznia, wynikającym z jego społecznej roli. Dzięki powodzeniu, uczeń może uzyskać akceptację w środowisku, mieć dobre samopoczucie, a w przyszłości zdobyć zawód, którego prestiż zależy w coraz większym stopniu od jakości nauki.
Pozytywne wyniki uczenia się świadczą nie tylko o prawidłowym funkcjonowaniu środowiska, w którym wychowuje się uczeń, ale także i szkoły, jakości programów nauczania, podręczników i innych pomocy dydaktycznych, a w dalszej perspektywie są szansą na sukces w pracy zawodowej.
Według. B. Niemierko o osiągnięciach szkolnych mówimy w pedagogice wówczas, gdy ktoś opanował nowe dla niego czynności. Umie zachować się w określonej sytuacji celowo i skutecznie. Nauczył się tego własnym wysiłkiem, korzystając z odpowiednich środków i ewentualnej pomocy innych osób.[4]
Okoń uważa, iż osiągnięcia szkolne to wynik procesu dydaktyczno-wychowawczego, który uczniowie zawdzięczają szkole, a więc stopień opanowania przez uczniów wiedzy i sprawności, rozwinięcia zdolności, zainteresowań i motywacji, ukształtowania przekonań i postaw; do osiągnięć szkolnych zalicza się również także formalne efekty pracy szkolnej, jak zdanie egzaminu, ukończenie klasy, szkoły czy zdobycie zawodu.[5]
Osiąganie przez ucznia powodzenia w nauce zależy więc od jego zdolności, warunków, w których się wychowuje, wytworzenia w środowisku pozytywnej motywacji do nauki, od szeroko rozumianej jakości pracy szkoły oraz aspiracji osobistych.
Troska o umożliwienie dziecku osiągania pozytywnych wyników w nauce, zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym wymaga od jego najbliższego otoczenia, przede wszystkim od jego rodziny, licznych, pracochłonnych i długotrwałych zabiegów. Niektóre z nich muszą być realizowane już w pierwszych latach życia dziecka, na długo przedtem, zanim zostanie ono uczniem. Inne towarzyszą procesowi jego uczenia się przez kilkanaście długich lat kształcenia.
Dostrzeganie i docenianie roli tych zabiegów, podjęcie ich i systematyczne stosowanie jest konieczne, jeśli chcemy, by dziecko osiągnęło wysoki poziom wykształcenia i wiedzy, jaki będzie mu potrzebny w jego samodzielnym, dojrzałym życiu, w jego pracy zawodowej, działalności społecznej, życiu rodzinnym i osobistym. Doznawanie niepowodzeń w nauce uniemożliwia bowiem zdobycie wysokiego wykształcenia koniecznego współczesnemu człowiekowi, wywiera także ujemny wpływ na samopoczucie, jest źródłem przykrych doznań i przeżyć, zakłóca harmonijny i prawidłowy rozwój psychiczny, a w skrajnych przypadkach prowadzi do zaburzeń w zachowaniu i do objawów nerwicowych.[6]
Każde dziecko pragnie uczyć się jak najlepiej. Nawet to, które sprawia wrażenie leniwego, zbuntowanego przeciw nauce i szkole. Gdyby mogło i potrafiło przezwyciężyć trudności, to na pewno chętnie zostałoby dobrym uczniem, chwalonym i nagradzanym przez dorosłych i akceptowanym wśród rówieśników. Niechęć do nauki, brak zainteresowania nią czy lekceważenie ocen niedostatecznych, to reakcje obronne dziecka, które ma trudności, które nie wierzy w możliwość osiągnięcia sukcesu szkolnego.
W takiej sytuacji pomocy dziecku powinny udzielić osoby mu najbliższe, najbardziej kochające, a więc matka, ojciec, rodzina. Powinni starać się uczynić to za pomocą różnorodnych środków.
[1] T. Lewowicki, Kształcenie uczniów zdolnych, Warszawa 1988, s. 8.
[2] Z. Błażejewski , Źródła smutku i radości uczniów klas początkowych, „Życie Szkoły” 1992 nr 3, s. 145;
[3] B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Warszawa 1998, s. 47.
[4] B. Niemierko, Osiągnięcia szkolne. w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1997, s. 498.
[5] W. Okoń, Nowy słownik …, dz. cyt., s. 215.
[6] H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1989, s. 15.
Teresa J.