Antoni Słonimski (1895-1976)
“Alarm”, główną ideą utworu, którego kompozycja kolejno: ukazuje sytuację w mieście, w którym ogłoszono alarm przeciwlotniczy,
jest apelem do obrony Warszawy, jest protestem przeciwko wojnie, ostrzeżeniem przed jej tragicznymi skutkami.
Władysław Broniewski (1897-1962)
“Bagnet na broń” napisany tuż przed wybuchem wojny wiersz-manifest, apel nawołujący, aby stanąć w obronie Polski i ofiarnie walczyć o jej wolność. Zupełnie inny charakter ma liryk “Żołnierz polski”. Jego nastrój cechuje smutek i przygnębienie. Bohaterem utworu jest pokonany żołnierz, pozbawiony rodzinnego domu i ojczyzny. Upersonifikowana przyroda (motyw płaczącej brzozy) współuczestniczy w jego tragedii.
Wojenne liryki poety mają często charakter autobiograficzny
“Rozmowa z historią” – ironiczna refleksja o paradoksach współczesnej historii widzianej z perspektywy więźnia politycznego.
“Ballady i romanse”, aluzja literacka do ballady Mickiewicza “Romantyczność”, obłąkanej Karusi odpowiada tu “naga, ruda Ryfka, trzynastoletnie dziecko”. Narracyjny tok liryki jest relacją o ludzkich reakcjach na cierpienie dziecka, a końcowe zestawienie śmierci dziecka z męczeńską śmiercią Jezusa można interpretować zarówno jako nadanie holokaustowi wymiaru sakralnego, jak i jako zbrukanie wszelkich wartości, refleksje o świecie bez sacrum.
“Pięćdziesięciu” – liryk narracyjny, monolog przybierający dzięki elementom patosu formę apelu. Historia pięćdziesięciu więźniów Pawiaka staje się pretekstem do snucia rozważań o naturze ogólnej. Bohaterowie stają się symbolem bohaterskiej ofiary i wzorem zachowań dla pokoleń następnych.
Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-1953)
“Pieśń o żołnierzach z Westerplatte”, utwór postał w 1939 roku i przypomina jeden z ważniejszych epizodów polskiego września, jest hołdem złożonym obrońcom. W konstrukcji artystycznej poeta posłużył się kontrastem, zestawiając ze sobą obrazy cierpień i walki oraz błogiego i szczęśliwego nastroju żołnierzy w raju.
Czesław Miłosz (1911)
Całą okupację spędził w kraju, w Wilnie i Warszawie, dzieląc los wielu rodaków. Jego liryka z tego okresu prezentuje wojnę jako doświadczenie przeczące wszelkim kategoriom wartości humanistycznych, sprzeczne z ludzką naturą i jej potrzebami. Tym większa zatem rola artysty, który winien pozostać moralistą, piewcą wartości humanistycznych, głosić konieczność powrotu do harmonii i ładu etycznego jako skutecznego antidotum na powszechne zdziczenie.
“Walc” – oryginalny liryk skonstruowany w oparciu o zasadę kontrastu dwu wizji (wyeksponowanych przez zapis graficzny tekstu): tragedii, wojny i śmierci – funkcjonujących tu jak irracjonalne, nieprawdopodobne zjawiska, i czasu zapomnienia, pełnym pogody i radości.
“Campo di Fiori” – refleksja o indywidualnym wymiarze ludzkiej tragedii, przekonanie o samotności człowieka w obliczu śmierci wysnute z historii, opowiadanej przez ujawnionego w szóstej strofie narratora, śmierć Giordana Bruna zestawiona z tragiczną śmiercią Żydów w getcie warszawskim.
Tadeusz Różewicz (1921-2014)
Wiersze Różewicza ukazują zagładę wartości humanistycznych i duchowych, które okazały się kruche i nietrwałe, człowiek pozbawiony został wszelkich wartości, a świat powojenny jest tak głęboko przesycony złem, że praktycznie uniemożliwia człowiekowi odnalezienie podstawowych norm etycznych i ponowne ustalenie kodeksu wartości.
“Ocalony” – wyznanie niewiary człowieka, którego wojna ogołociła z dotychczasowego systemu wartości. Ascetyczny język wypowiedzi eksponuje tragizm ludzkiego losu, a oryginalna ramowa konstrukcja zmusza do refleksji nad dramatycznym ocaleniem, które wbrew powszechnym mniemaniom okazuje się być udręką.
“Lament”’ – liryka inwokacyjna; podmiotem jest młody człowiek, którego wojna pozbawiła czystości duchowej, dobroci i wiary w ponadczasowe zasady etyczne. Najbardziej tragiczna jest pointa, gdzie zakwestionowane są wartości sakralne.
„Jak dobrze” liryka bezpośrednia; wyznanie człowieka, który na nowo odkrywa piękno świata natury. Utwór, w którym odnaleźć można cień nadziei na powrót do normalnego świata, do podstawowych wartości.
Wszystkie te utwory cechuje odejście od metafizycznego konceptu. Brak w nich typowych środków poetyckiego obrazowania, a funkcje tropów pełnią eksponowane jednowersowe lub nawet jednowyrazowe strofy, eliptyczna składnia i duże litery w składni bez interpunkcji.