Problematyka wartości kreowanych w utworach Doroty Terakowskiej
Twórczość Doroty Terakowskiej utrzymana w poetyce gatunku fantasy zachwyca głęboką refleksyjnością, płynnością stylu i dojrzałym humanizmem. Kreowane przez nią światy powieściowe zaskakują bogactwem postaci, zadziwiających pomysłów, nagłych zwrotów akcji, nietypowych rozwiązań konstrukcyjnych. Jej utwory to niby proste „baśnie – nie baśnie”, ale pełne uniwersalnej symboliki, gdzie rzeczywistość świata zatraca nagle swoją realną formę na rzecz widzenia sennego, medytacji, marzenia.
Terakowska pisze uniwersalną fantasty, dzięki czemu jej książki trafiają zarówno do młodych jak i dorosłych czytelników. Poprzez czerpanie z obfitych źródeł – przede wszystkim mitologii celtyckiej i Biblii, tworzy obrazy, w których elementy współczesne sąsiadują obok starodawnych, gdzie magia funkcjonuje jak technika, można się jej nauczyć (choć wymaga to odrobiny talentu). Terakowska zauważa wokół siebie (i stara się to przekazać w swoich utworach) mnóstwo rzeczy i zdarzeń przesyconych tajemnicą, niespodzianką.
Cały świat jest pełen magii, trzeba tylko umieć ją dostrzec. Ona wciąż istnieje w człowieku – stłumiona, zepchnięta na margines przez naukę, racjonalne myślenie. Ludzie dawniej mieli „oczy wyobraźni”, dzięki czemu umieli patrzeć i spostrzegać wokół siebie piękno. Widzieli je w drzewach, kamieniach, nawet zwyczajnych przedmiotach.
Teraz „oczy wyobraźni” zastąpiono telewizją, najnowszą techniką komputerową, siecią internetu, stworzono nawet rzeczywistość wirtualną zapominając, że prawdziwe piękno tkwi w tym, czego już nie potrafimy zrozumieć, a co uparliśmy się zniszczyć – w naturze i w nas samych.
Dla dorosłego człowieka przeżycia podczas czytania książek Doroty Terakowskiej mają charakter w dużej mierze etyczny, stanowią one szansę powrotu do reguł gry przyjętych w dzieciństwie, reguł, które pozwalają w sposób jednoznaczny i klarowny odnaleźć własne miejsce w świecie.
Dzieciom Terakowska przekazuje niejako zminiaturyzowany model życia ludzkiego, zobrazowany poprzez metaforę, przypowieść, konstrukcję poszczególnych elementów bądź całości świata opisywanego.
Świat pokazany w jej utworach jest bez „światłocienia”, nawet nie rozumiejące sensu wewnętrznego nurtu tekstu dziecko zdaje sobie sprawę, że istotą prezentowanych sytuacji konfliktowych, zdarzeń, spiętrzeń dramatycznych są treści etyczne, że stawką literackiej gry są ważne dla ludzkiego życia wartości, a nie tylko rozwiązania fabularne.
Dlatego modele postaw i zachowań w baśniach Doroty Terakowskiej są skontrastowane, dlatego względnie jednoznacznie kwalifikowane są etyczne i nieetyczne zachowania. Nawet, jeżeli w jej baśniach nie ma takich jednoznacznych rozstrzygnięć, to są one zaprojektowane na rozumienie innych ludzi, na tolerancję wobec postaw odbiegających od przyjętych schematów.
Najistotniejszą funkcją literatury, a więc też utworów Doroty Terakowskiej, jest kształtowanie wiary w sens i trwałość humanistycznych zasad ludzkiej egzystencji. Z perspektywy wychowawczej funkcja ta oznacza przekazywanie takiego modelu wartości i postaw, z którym człowiek nie może się rozstać, bo wie, że utraciłby wówczas swoją tożsamość.
Autorka nie prezentuje gotowych formuł i wzorców postępowania, ale uczy pogłębionej medytacji, uczy rozważenia prawd i stawiania pytań, nawet tych, które niesie ze sobą istota wiary. Stawia takie pytania, na które nie można dać jednoznacznej odpowiedzi, w obliczu których człowiek dotyka tajemnicy i jedyną na nie odpowiedzią jest milczenie.
Teksty literackie Doroty Terakowskiej mają strukturę otwartą, wymagają od czytelnika aktywności. Normy etyczne w nich zawarte są dalekie od jednoznaczności. Autorka budzi i kształtuje wrażliwość etyczną i myślenie etyczne odbiorcy, a zatem go pośrednio wychowuje.
Jej teksty literackie stają się kluczem do poznania, przynoszą materiał skłaniający do refleksji, nie zamykają drogi, ale ją otwierają, nie są podsumowaniem, ale stawiają pytania. Reakcją czytelnika na lekturę jest czynne, aktywne rozszerzenie własnej osobowości. Ważne jest bowiem nie to, co czytelnik przyswaja sobie w trakcie czytania, ale to co z jej tekstów wnosi we własne wnętrze, co nurtuje go i niepokoi.
Utwory literackie tej pisarki nie podają gotowej prawdy, lecz uczą sposobów jej ujmowania i rozpoznawania. W literaturze Doroty Terakowskiej znajdziemy wszystko. Jest opis świata – jest to nasz świat, może nie taki, jakim znamy go dzisiaj, tu i teraz. Poza wspaniałym opisem stworzonego przez autorkę świata i fabułą, która mocno przypomina najlepsze wzorce baśniowe, zawarte są w tych książkach refleksje. Słowa, które autorka bardzo sprytnie włożyła w usta bohaterów przypominają trochę fragmenty „traktatów filozoficznych”. Wplatając w tekst kilkuzdaniowe fragmenty, autorka prowadzi szeroko zakrojoną akcję stawiania pytań. Ukazuje dziesiątki postaci, kreuje ich życie, myśli i czyny, ukazując wielość dróg ludzkich w każdej dziedzinie.
Bożena, lat 15.