Przełom XVII i XIX wieku przyniósł radykalną zmianę w sposobie myślenia, rozumienia świata i postrzegania człowieka. Na nowo zaczęto stawiać pytania o granice ludzkiego poznania , starając się przeniknąć tajemnice, wobec których rozum i zmysły pozostają bezradne. Epoka zyskała miano romantyzmu.
- Epoka w historii i kulturze trwająca w Europie od schyłku XVIII wieku do końcówki lat 40. wieku XIX (umownie jest to rok 1848, czas Wiosny Ludów.
- Polski romantyzm rozpoczął się w roku 1822, kiedy to ukazał się pierwszy tom Poezji Adama Mickiewicza z „Balladami i romansami”, koniec zaś epoki to rok powstania styczniowego 1863.
- Nazwa epoki wywodzi się od przymiotnika 'romantyczny’, którego synonimami, w odniesieniu do romantyzmu, są: nastrojowy niesamowity, melancholijny, uczuciowy, niezwyczajny.
- Okres romantyzmu przyniósł dążenia do zmian, wyzwolenia, odrodzenia narodowego, nie tylko w Polsce. Miało to bezsprzecznie wpływ na romantyczne postrzeganie świata, człowieka, sztuki, literatury, a nawet sposobu życia.
- Cechą bardzo istotną w romantyzmie był indywidualizm, przekonanie o inności każdego człowieka, jego odrębności i nieprzeciętności.
- Kolejną cechą romantyzmu było poczucie wolności i bunt przeciw światu, minionym epokom i pewnym ograniczeniom narzucanym przez społeczeństwo, dlatego nieuchronnie pojawił się konflikt między jednostką a społeczeństwem, światem.
- Romantycy przeciwstawiali się ideom oświeceniowym, realizmowi, materializmowi i rozumowemu doświadczaniu świata. Twierdzili, że świat poznać można dzięki zmysłom wewnętrznym, czyli intuicji, uczuciom, podświadomości, snom i wizjom. Stawiali wyżej uczucia, świat emocji i duchowości, niż doświadczenie i rozum.
- Taką postawę romantyków potwierdzała ich formuła „czuję, więc jestem”.
- Nastąpił niezwykły powrót do religii, wiary i Boga jako punktu odniesienia w wielu istotnych kwestiach.
- To wówczas pojawiła się koncepcja mesjanizmu, który zakładał zmartwychwstanie Polski i odzyskanie niepodległości. Mesjaniści przekonani byli o niezwykłej roli Polski w historii świata.
- Normy wcześniejszych epok były dla romantyków przeżytkiem, uważali bowiem, że nic nie może artysty ograniczać, a sztuka tylko wtedy jest prawdziwa, kiedy jest wynikiem własnej, indywidualnej ekspresji i uczuć.
- Dzieła romantyzmu pełne są silnych środków ekspresji, ukazujących emocje, nastrój chwili, groźny, tragiczny, ponury.
- Pojawiła się także nowa, romantyczna miłość, bowiem romantycy z ogromnym zainteresowaniem przyglądali się ludzkim emocjom, na które patrzono w sposób zindywidualizowany, subiektywny, zależny od poznającego go podmiotu.
- Artystom przypisywano rolę pośrednika między Bogiem, naturą, światem duchowości i społeczeństwem.
- Polski romantyzm czerpał wiele z romantyzmu europejskiego, chociaż determinowała go sytuacja polityczna kraju.
- Niezwykle ważnym wątkiem wszystkich dziedzin sztuki stał się wątek walki narodowo-wyzwoleńczej.
- W literaturze pojawiły się kreacje bohaterów walczących o wolność jako zachęta do walki z zaborcami.