Artur Schopenhauer
(22 lutego 1788, Gdańsk – 21 września 1860, Free City of Frankfurt)
W większej części Europy w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku i na początku XX wieku panował pokój.
W Polsce również, od czasu upadku powstania styczniowego w 1864 roku, nie doświadczali żadnych politycznych burz. Dlatego dla twórców Młodej Polski przeżyciem pokoleniowym było ni e wydarzenia historyczne, ale wspólnota lektur, inspiracji intelektualnych i artystycznych.
Szczególną rolę w dojrzewaniu duchowym intelektualistów epoki odegrała filozofia. Wśród myślicieli najmocniej wpływających na ich światopogląd był Artur Schopenhauer.
Zyskał popularność pod koniec życia, a system filozoficzny, który głosił, rozpowszechniono dopiero u schyłku XIX wieku. Był to pogląd twierdzący, że istotą ludzkiej egzystencji jest bezrozumny popęd, który działa w sposób pozbawiony celu i dlatego człowiek odczuwa ciągłe niezadowolenie i nie wierzy w skuteczność działań. Jednostka dąży np. do szczęścia, jej życie jest pełne zabiegów o podtrzymanie egzystencji, a kończy się przecież nieuchronną śmiercią. Daremność i nieskuteczność wszystkich usiłowań powoduje, że życie ludzkie jest pasmem cierpień. W związku z tym niemiecki myśliciel proponował wyzbycie się wszystkich pożądań i potrzeb, wzbudzenie w sobie współczucia dla innych cierpiących, uprawianie sztuki, ewentualnie kontemplowanie dzieł.
Filozofia ta stała się jednym ze źródeł młodopolskiego kultu artysty i buntu przeciwko mieszczańskiemu światu. Dramatyczna sytuacja artysty, jego nieprzystosowanie do życia wśród przyziemnych wartości, poczucie silnego konfliktu z otoczeniem, było jedną z cech charakteryzujących postawy dekadenckie.
Najważniejsze jego dzieło nosi tytuł „Świat jako wola i wyobrażenie” (1819).
Schopenhauer uważał, że świat nie istnieje obiektywnie, lecz jako wytwór wyobraźni człowieka i pewnego rodzaju złuda.
Człowiek projektuje swoje wyobrażenia na przedmiot poznania, dlatego rzecz postrzegana jest zależnie od poznającego. Tylko samego siebie można poznać dogłębnie.
Istotę natury ludzkiej stanowi wola, będąca popędem kierującym ludzkim działaniem i poznaniem. Sama jest bezrozumna, nie przynosi poczucia spełnienia. Niemożność zaspokojenia pragnień prowadzi do ciągłego cierpienia i egzystencjalnego bólu.
Człowiek dąży do szczęścia, lecz nie może go osiągnąć do utrzymania życia, wszyscy bowiem zmierzają do kresu, czyli śmierci. Życie człowieka wypełnione jest potrzebą działania, a zarazem niespełnieniem i lękiem. Wola określa nie tylko życie człowieka, lecz także stanowi istotę świata, którym rządzi działanie polegające na niezaspokojonym dążeniu do wyeliminowania cierpienia.
Według Schopenhauera istnieją dwie drogi prowadzące do niwelacji cierpienia, a jedną z nich jest współczucie. Człowiek powinien przekroczyć swoje ograniczenia i dostrzec cierpienia ludzi wokół. W ten sposób moze oderwać się od osobistych cierpień i włączyć we wspólne odczuwanie świata z innymi cierpiącymi.
Druga droga ucieczki od cierpienia to poznanie własnego wnętrza, spojrzenie w samego siebie, w czym pomocna może być sztuka i kontemplacja piękna. Stanowi to sposób przekraczania granicy złudy i dotarcia do prawd niezmiennych, co pozwala na odkrycie wspólnoty z całym światem.
Myśl Wschodu, hinduska i buddyjska, stanowiły inspirację dla Schopenhauera,zaczerpnął z nich koncepcję rzeczywistości jako złudy i cierpienia panującego na świecie, współczucia dla bliźnich oraz sposobu wyzwolenia się poprzez kontemplację.
Jedną z idei Wschodu, popularną we kulturze zachodniej na przełomie XIX i XX wieku, stała się nirwana, określana jako cel dążeń każdego człowieka.Oznaczała doskonałość, a zarazem nicość, niebyt, wyzwolenie od cierpienia i wszystkich trosk.
Dla Schopenhauera oraz wyznających go artystów i intelektualistów nie był to stan religijnego wyzwolenia lecz doskonała obojętność na zło otaczającego świata.