Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz
(„Litwos”, „Musagetes”, „Juliusz Polkowski”)
(5 maja 1846, Wola Okrzejska – 15 listopada 1916, Vevey, Szwajcaria)
Wybitny pisarz okresu pozytywizmu, autor powieści, nowel, publicysta, pierwszy polski laureat Nagrody Nobla za powieść „Quo vadis” (1905).
Urodził się na Podlasiu, w zubożałej rodzinie ziemiańskiej, uczył się i studiował w Warszawie, debiutował jako reporter i publicysta (1869).
W latach 1872–87 reporter i felietonista prasy warszawskiej, współwłaściciel pisma „Niwa” i korespondent „Gazety Polskiej” w Ameryce Północnej w latach 1876–78.
W 1872 r. pismo „Wieniec” opublikowało pierwszą powieść Sienkiewicza „Na marne”, a w „Gazecie Polskiej” ukazały się utwory „Stary sługa”, „Hania i Selim Mirza” (1875–77), zwane „małą trylogią”.
W latach 1876-1878 przebywał w Ameryce, tam jako korespondent „Gazety Polskiej” pisał reportaże „Listy z podróży do Ameryki”.
W okresie późniejszym 1886-1890 wiele podróżował po Europie (Konstantynopol, Ateny, Włochy: Neapol, Rzym, Francja), był także w Afryce, co zaowocowało „Listami z Afryki”.
Na 25. lecie swej pracy pisarskiej otrzymał w 1900 roku, w darze od społeczeństwa, posiadłość w Oblęgorku koło Kielc. Pisarz traktował dworek jako posiadłość letnią z zupełnie prozaicznych względów, budynek był bardzo trudny do ogrzania w okresie wiosny, jesieni i zimy.
Pisarz „cierpiał” ze względu na swój niski wzrost, zawsze dbał o to, by na obrazach i zdjęciach wyglądać na znacznie wyższego niż był w rzeczywistości. Miał trzy żony i dwie stałe partnerki, wszystkie były znacznie wyższe od niego i wszystkie miały na imię Maria (Maria Joanna Kellerówna, Maria Emilia Szetkiewicz, Maria Romanowska, Maria Radziejewska, Maria Babska).
Uwielbiał „męskie rozrywki” – polowania i grę w karty. Był kawalerem Legii Honorowej.
W 1900 roku otrzymał na UJ tytuł DOKTORA HONORIS CAUSA.
Po wybuchu I wojny światowej Sienkiewicz wyemigrował do Szwajcarii, gdzie współorganizował Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Wcześniej też był znany z działalności społecznej, współorganizował m.in. Kasy im. Mianowskiego, ufundował stypendium
literackie (1889) i wspierał dziecięcy szpital przeciwgruźliczy k. Zakopanego, zainicjował wzniesienie pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, był inicjatorem protestów przeciwko germanizacji w zaborze pruskim, pełnił funkcję Prezesa Warszawskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy (1899–1900).
Po wybuchu wojny pisarz wyjechał do Krakowa, potem Wiednia i Szwajcarii. Ostatnie lata poświecił pracy w Komitecie Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.
Zmarł 15. 11. 1916 roku w Vevey w Szwajcarii, gdzie został tymczasowo pochowany. Drugi pogrzeb odbył się 27.10. 1924 roku, jego prochy przewieziono do kraju i złożono w katedrze św. Jana w Warszawie.
Do najważniejszych dzieł Sienkiewicza zaliczyć należy:
- powieści: Trylogię („Ogniem i mieczem”, „Potop|”, „Pan Wołodyjowski”), „Quo vadis”, „Krzyżacy”, „W pustyni i w puszczy”, „Rodzina Połanieckich”,
- nowele: „Szkice węglem”, „Janko Muzykant|”, „Latarnik”, Wspomnienie z Maripozy”, „Humoreski z teki Worszyłły”
- jest także znany jako autor listów-reportaży „Listy z Afryki”, „Listy z podróży do Ameryki”.
Uznawany jest za mistrza nowel, w których świetnie posługiwał się skrótem, doskonale budował napięcie, tworzył dosadna, interesującą charakterystykę postaci, wprowadzał obrazki obyczajowe i świetnie wszystko puentował. W nowelach poruszał sprawy społeczne, życie chłopa pańszczyźnianego, bezbronność krzywdzonego dziecka, brak możliwości edukacji dzieci utalentowanych, ale biednych.
Poruszał tez sprawy patriotyczne, podnosił zagadnienia antyzaborcze i związane z emigracją oraz życiem na obczyźnie. Trylogia napisana „ku pokrzepieniu serc” przedstawia obraz Polski w XVII wieku, pisarz wprowadził do niej staropolską kulturę, mistrzowskie portrety bohaterów i wzorzec heroicznego patriotyzmu. Potrafił doskonale przedstawiać tok zdarzeń, tworząc emocjonującą akcję i świetne opisy batalistyczne.
Jego prawnukiem jest polityk Bartłomiej Sienkiewicz (PO).