Stawonogi [powtórka]

Notatki naszego najmłodszego administratora, przygotowanie do sprawdzianu (klasa VI).

Wymień grupy zwierząt zaliczane do stawonogów i podaj po dwóch przedstawicieli każdej grupy.

  • Najliczniejszy gatunkowo typ zwierząt na Ziemi.

 Stawonogi dzieli się na:

 Skorupiaki (np. raki, kraby)

  • Pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony),
  • Owady (np. pszczoły, mrówki).

Opisz środowisko życia stawonogów.

  • Stawonogi zamieszkują wszystkie środowiska nadające się do życia.
  • Żyją w powietrzu (owady) w wodach słodkich i słonych oraz na lądzie.

 

Wymień charakterystyczne cechy budowy stawonogów.

  • Stawonogi mają segmentowane ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok lub głowotułów i odwłok, chitynowy pancerz oraz odnóża, których poszczególne części są połączone stawowo, czyli w sposób ruchomy.
  •  W odwłoku mieszczą się narządy wewnętrzne.
  •  Chitynowy pancerz stanowi szkielet zewnętrzny.
  •  Stawonogi linieją, dzięki czemu możliwy jest ich wzrost. Stawonogi zrzucają zbyt ciasny pancerz, by móc rosnąć
  •  Do stawonogów należą: skorupiaki, pajęczaki, owady.

Wymień charakterystyczne cechy budowy skorupiaków.

  • Skorupiaki posiadają ciało złożone z głowotułowia i odwłoka.
  •  Posiadają 5 par lub więcej odnóży krocznych.
  •  Ich chitynowy pancerz jest twardy i wysycony solami wapnia.
  •  Żyją w środowisku głównie wodnym, rzadko lądowym.

Omów funkcje życiowe skorupiaków: poruszanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.

 Poruszanie się skorupiaków:

  • Poruszają się w różny sposób, mają liczne odnóża, które ułatwiają im poruszanie się.
  • Pływają, np. krewetki,
  • Kroczą (np. kraby,
  • Niektóre prowadza osiadły tryb życia, np. pąkle, które przyrastają do kamieni, muszli i części statków, zanurzonych w wodzie.

 Rozmnażanie się skorupiaków:

  • Rozmnażają się płciowo.
  • Przechodzą rozwój prosty, z jaja wykluwa się młody skorupiak podobny do postaci dorosłej.
  • Rozwój złożony jest wówczas, gdy z jaja wykluwa się larwa, która dopiero po pewnym czasie przeobraża się w osobnika dorosłego..

 Odżywianie się skorupiaków:

  • Odżywiają się na wiele sposobów.
  • Są roślinożercami, drapieżnikami lub filtratorami, odcedzają drobne cząstki pokarmu z wody.
  • Żywią się jeszcze mniejszymi organizmami planktonowymi.

 

Oddychanie skorupiaków:

  • Narządem oddechowym są skrzela, pierzaste wyrostki po bokach głowotułowia.
  • Rak np., ma je schowane pod pancerzem.
  • Zadanie skrzeli jest wymiana gazowa w środowisku wodnym.

Wymień charakterystyczne cechy budowy pajęczaków.

  • Pajęczaki to typowo lądowe stawonogi.
  •  Ich ciało dzieli się na głowotułów i odwłok.
  •  Głowotułów jest mały, a odwłok duży.
  • Pajęczaki mają pojedyncze oczy, odnóża gębowe (szczękoczułki i nogogłaszczki) i 4 pary odnóży krocznych na głowotułowiu.
  •  Przedstawiciele płci żeńskiej i męskiej różnią się od siebie wielkością, samice są zazwyczaj dużo większe

 

Omów funkcje życiowe pajęczaków: poruszanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.

 Poruszanie się pajęczaków:

  • Pajęczaki żyją na łąkach, w lasach, w ludzkich domach.
  • Poruszają się dzięki czterem parom odnóży krocznych znajdujących się w dalszej części głowotułowia.

 Oddychanie pajęczaków:

  • Wymiana gazowa odbywa się przez powierzchnię ciała (oddychają całym ciałem) poprzez tchawki lub płucotchawki.
  • Płucotchawka to komora wewnątrz ciała, do której powietrze dostaje się przez przetchlinkę (podobnie jak u owadów).
  • Wymiana wewnątrz komory odbywa się na płaszczonych wyrostkach ciała (blaszkach)..

 

Odżywianie pajęczaków:

  • Niektóre są roślinożerne.
  • Inne są pasożytami roślin i zwierząt, a także człowieka.
  • Jeszcze inne są saprotrofami, czyli cudzożywnymi organizmami pobierającymi energię z martwych szczątków organicznych.

Rozmnażanie:

  • Pajęczaki są rozdzielnopłciowe.
  • Przedstawiciele płci żeńskiej i męskiej różnią się od siebie wielkością, samice są zazwyczaj dużo większe.
  • Prawie wszystkie pajęczaki przechodzą rozwój prosty.

Wymień charakterystyczne cechy budowy owadów.

 Owady są zwierzętami lądowymi.

  • Mają zdolność lotu, dzięki skrzydłom na tułowiu.
  • Ich ciało składa się z 3 części: głowy, tułowia i odwłoka.
  • Na głowie mają oczy złożone, czułki, aparat gębowy.
  • Nie widzą zbyt ostro, ale doskonale dostrzegają ruch.
  • Ich czułki wyposażone są w komórki odbierające ze środowiska informacje o zapachach (węch) i kształtach otaczających przedmiotów (dotyk).
  • Owady posiadają tzw. oczy złożone, ich ogromne oczy zbudowane są z wielu drobnych oczek.
  • Budowa aparatu gębowego owadów zależy od trybu życia i rodzaju pobieranego pokarmu.
  • Na tułowiu mają skrzydła i 3 pary odnóży.
  • Odnóża mają różną budowę, w zależności od trybu życia owadów.
  • Odnóża służą owadom do biegania, skakania, pływania i grzebania w podłożu.
  • Owady przechodzą rozwój złożony, z larwą, jeśli występuje tylko postać larwalna to przeobrażenie jest niezupełne, a jeśli występuje larwa i poczwarka- to jest to przeobrażenie zupełne.

 

Omów funkcje życiowe owadów: poruszanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.

Poruszanie się owadów:

 Do przemieszczania się po lądzie owady wykorzystują odnóża tułowiowe.

  • Kształt odnóży danego owada jest uzależniony od jego trybu i środowiska życia.
  • Niektóre skaczą (pchły), inne chodzą lub biegają, pływają lub czepiają się (np. wesz ludzka włosów), jeszcze inne grzebią.
  • Wiele owadów lata.

Odżywianie owadów:

 Większość żywi się pokarmem roślinnym.

  • Zjadają liście, kwiaty, owoce, nasiona, odchody zwierząt, padlinę, wysysają soki roślinne.
  • Drapieżne owady żywią się innymi owadami.
  • Są też pokarmem dla np. ptaków.
  • Odżywiają się też produktami wytwarzanymi przez człowieka.
  • Niekiedy niszczą je, wyrządzając szkody.

 Poruszanie się owadów:

 Wiele owadów porusza się dzięki skrzydłom na tułowi i potrafi latać,

  • Są też owady, które nie mają skrzydeł, np. rybiki cukrowe, ale potrafią szybko biegać.
  • U niektórych (np. pcheł i wszy) – brak skrzydeł wiąże się z pasożytniczym trybem życia.

Rozmnażanie się owadów:

 Rozmnażają się płciowo.

  • Są rozdzielnopłciowe, oznacza to, że występują wśród nich osobniki płci męskiej i żeńskiej, niekiedy różniące się wyglądem.
  • Samce na odwłoku posiadają narząd kopulacyjny służący do wprowadzania plemników do ciała samicy.
  • Samice wielu owadów posiadają natomiast rurkę służącą do składania jaj, nazywaną pokładełkiem.
  • Większość owadów przechodzi rozwój złożony, w którym występuje stadium larw. Larwa stopniowo przekształca się w osobnika dorosłego, ten proces nazywa się przeobrażeniem.
  • Posiadają umiejętnościami przetrwania nawet w niekorzystnych warunkach środowiska.

Wymień rodzaje aparatów gębowych owadów

Owady mają różne aparaty gębowe, przystosowane do pobierania rozmaitych rodzajów pokarmów:

  •  Chrząszcz, który odgryza kęsy pożywienia ma aparat gryzący z ząbkowanymi chitynowymi płytkami, szczękami i żuwaczkami, które służą do odgryzania i rozdrabniania pokarmu,
  • Komar żywi się krwią i ma aparat kłująco-ssący, który składa się ze sztylecika , który służy nakłuwaniu i elementów służących do ssania,
  • Mucha domowa ma aparat liżąco-ssący, który składa się z krótkiego języczka, dzięki niemu mucha ma możliwość zlizywania płynnego pokarmu z powierzchni, na której siedzi, a potem wsysać go systemem rurek,
  • Motyl wysysa pokarm w postaci płynnej z dna kwiatów za pomocą gębowego aparatu ssącego w postaci długiej rurki (ssawki).

Wymień typy odnóży owadów

Budowa odnóży wynika z trybu życia owadów:

 

  • Turkuć podjadek ma skrócone i spłaszczone odnóża przypominające łopaty służące do drążenia tuneli w ziemi,
  • Owady, kt6óre pływają (np. pływak żółtobrzeżek) ma spłaszczone odnóża przypominające wiosła, zaopatrzone we włoski, które zwiększają powierzchnię pływania,
  • Odnóża kroczne(np. chrząszczy) są zazwyczaj długie i umożliwiają szybki bieg,
  • Na odnóżach krocznych występują pazurki,
  • Odnóża owadów, które skaczą (np. pasikonik zielony) są wydłużone i silnie umięśnione,
  • Wiele owadów porusza się dzięki skrzydłom na tułowi i potrafi latać,
  • Są też owady, które nie mają skrzydeł, np. rybiki cukrowe, ale potrafią szybko biegać.
  • U niektórych (np. pcheł i wszy) – brak skrzydeł wiąże się z pasożytniczym trybem życia.

 

Wyjaśnij na czym polega przeobrażenie zupełne i przeobrażenie niezupełne

 U owadów zachodzą 2 typy przeobrażeń.

 Przeobrażenie niezupełne – w takim rozwoju larwy są podobne do postaci dorosłej, nie mają jednak rozwiniętych skrzydeł i nie mogą rozmnażać się płciowo.

 Przeobrażenie zupełne – w takim rozwoju larwy są niepodobne do postaci dorosłej, przechodzą w trakcie rozwoju stadium larwy, jak i poczwarki.

 

Wyjaśnij jakie znaczenie dla przyrody oraz człowieka mają stawonogi (skorupiaki, pajęczaki i owady)

 Znaczenie skorupiaków:

  •  Stanowią pokarm dla wielu gatunków zwierząt, głównie ryb, wielorybów, ptaków i ssaków.
  • Krewetki, kraby, raki i homary stanowią szczególny przysmak w wielu krajach, nazywany owocami morza, ale niekiedy mogą stanowić przyczynę chorób alergicznych.
  • Skorupiaki – drapieżniki (np. raki, kraby, homary) regulują liczebność zwierząt wodnych.

 

Znaczenie pajęczaków:

 

  • Są elementem łańcucha pokarmowego.

 

  • Zjadają np. komary i muchy.

 

  • Są pokarmem dla innych zwierząt.

 

  • Niestety, niszczą niektóre uprawy roślin.

 

  • Niektóre wywołują choroby zwierząt hodowlanych i ludzi, np. kleszcze boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu, niektóre wytwarzają jad niebezpieczny także dla człowieka.

 

Znaczenie owadów:

 

  • Pozytywne: zapylanie kwiatów (trzmiel), wytwarzanie miodu (pszczoła miodna|), oczyszczanie środowiska (mrówki), ich larwy wytwarzają materiał jedwab (jedwabniki),

 

  • Negatywne : szkody w uprawach (np. stonka ziemniaczana), niszczenie produktów żywnościowych (np. wołek zbożowy), niszczenie drewnianych konstrukcji domów (np. termity).

 

  • Niektóre z nich mogą niebezpiecznie ukąsić (np. osy, szerszenie), inne roznoszą drobnoustroje chorobotwórcze (pchły, wszy, komary), a np. muchy i karaluch roznoszą jaja robaków chorobotwórczych, do ich zniszczenia używa się preparatów owadobójczych.

 

Wyjaśnij pojęcia (co to jest i jaką funkcję/rolę pełni):

Szkielet zewnętrzny

 

  • Występuje u stawonogów.

 

  • Pełni rolę rusztowania podtrzymującego ciało znajdujące się na zewnątrz organizmu zwierząt bezkręgowych.

 

 

Linienie

  • Odrzucenie twardej powierzchni ciała.
  • Pozwala na powiększenie (wzrost) rozmiarów ciała.

 

Chityna

  • Materiał, z którego zbudowany jest chitynowy pancerz, nasycony związkami wapnia.
  • Obecna w dużej ilości w większości szkieletów zewnętrznych stawonogów, np. pszczoły miodnej, krabów czy krewetek.
  • Stanowi dużą część masy skorupiaków.
  • Pełni funkcję ochronną oraz funkcję szkieletu, do którego przyczepione są mięśnie.
  • Zrzucany jest okresowo podczas linienia..

 

Filtratorzy

 

  • Grupa organizmów odżywiająca się małymi fragmentami cząstek organicznych, odfiltrowywanych z wody.

 

Plankton

  • Zespół organizmów unoszących się w wodzie, np. rozwielitki i oczliki.
  • Częścią planktonu są skorupiaki, które stanowią pokarm wielu zwierząt.

 

 

Szczękoczułki

 

  • Para odnóży gębowych pajęczaków
  • Pełni rolę szczęk.
  • Pomaga w orientacji w terenie.
  • W niektórych znajdują się ujścia jadowe.

Nogogłaszczki

  • Druga para odnóży pajęczaków.
  • Uczestniczą w pobieraniu i rozdrabnianiu pokarmu.
  • Pełnią też funkcje dotykowe..

Płucotchawki

  • Płucotchawki to komory wewnątrz ciała, do której powietrze dostaje się przez przetchlinkę.

 

  • Wewnątrz komory wymiana gazowa odbywa się na spłaszczonych wyrostkach ciała (blaszkach), które przypominają kartki w książce.

 

Tchawki

  • Narząd oddechowy u stawonogów.
  • Są jakby wypukleniem ścian ciała, tworząc sieć rurek różnej grubości.

 

Gruczoły przędne

  • Występują na odwłoku pająka.
  • Dzięki ich wydzielinie powstaje elastyczna nić, która twardnieje na powietrzu i jest wytrzymała na rozerwanie.

 

Przetchlinki

  • Otwory w powierzchni ciała, przez które dostaje się powietrze do tchawek.

 

Poczwarka

  • Stadium rozwojowe owadów poprzedzające postać dorosłą.
  • Poczwarka nie porusza się i nie pobiera pokarmu.

 

Larwa

  • Postać i stadium rozwoju organizmu.
  • Wykluwa się z jaj i różni od postaci dojrzałej.