Jak stwierdza art. 11, ust 1 ustawy o samorządzie gminnym[1] mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Istnieje tu więc, obok bezpośredniego, także przedstawicielski sposób wykonywania władzy w gminie tzn. poprzez organy gminy wybrane przez jej mieszkańców.
W praktyce demokracja przedstawicielska jest w gminach regułą, natomiast demokracja bezpośrednia stanowi wyjątek od tej reguły.
Artykuł 11a, ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym stanowi, że organami gminy są:
- Rada Miasta.
- Burmistrz.
Działalność organów gminy jest jawna (art. 11 b). Rada Miasta jest organem stanowiącym i kontrolnym. Jej kadencja trwa 4 lata. Zasady wyborcze do rady określa ustawa z dnia 16 lipca 1998 roku Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw[2]. W skład Rady Miasta Daleszyce wchodzi 16 radnych. Rada Miasta, obradując na sesjach, podejmuje uchwały we wszystkich sprawach pozostających w zakresie działania gminy, jeśli ustawy nie stanowią inaczej.
Do wyłącznej właściwości Rady należy (art. 18, ust.2):
- Uchwalanie statutu gminy.
- Ustalanie wynagrodzenia burmistrza, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności.
- Powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu – na wniosek burmistrza.
- Uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu.
- Uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
- Uchwalanie programów gospodarczych.
- Ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań przez te jednostki.
- Podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach.
- Podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu, dotyczących:
- określania zasad nabycia, zbycia i obciążenia nieruchomości gruntowych oraz ich wydzierżawiania lub najmu na okres dłuższy niż trzy lata, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej; do czasu określenia zasad burmistrz może dokonywać tych czynności wyłącznie za zgodą rady miejskiej,
- emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez burmistrza,
- zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,
- ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez burmistrza w roku budżetowym,
- zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granice, ustalaną corocznie przez radę miejską,
- tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni oraz rozwiązywania i występowania z nich,
- określania zasad wnoszenia, cofania i zbywania udziałów akcji przez burmistrza,
- tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek,
- ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez burmistrza w roku budżetowym,
- Określanie wysokości sumy, do której burmistrz może samodzielnie zaciągnąć zobowiązania.
- Podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań, o których mowa w art. 8 ust. 2 i 2a.
- Podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na ten cel odpowiedniego majątku,
- a) podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych,
- Podejmowanie uchwał w sprawach: herbu miasta, nazw ulic i placów publicznych oraz wznoszenia pomników.
- Nadawanie honorowego obywatelstwa miasta,
- a) Podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów,
- Stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady miasta.
Rada Miasta pełni również funkcje kontrolną wobec Burmistrza Daleszyc, jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy. Do realizacji tego zadania rada powołuje komisję rewizyjną.
Rada Miasta, zgodnie z zapisem w Statucie Miasta Kolno wybiera ze swego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczącego. Ponadto powołuje stałe komisje i może powołać komisje doraźne. Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa Statut Miasta[3].
Burmistrz jest organem wykonawczym gminy. Objęcie obowiązków przez Burmistrza następuje z chwilą złożenia wobec rady miasta ślubowania. Zasady wyboru Burmistrza określa ustawa z dnia 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta[4]. Burmistrz wykonuje uchwały Rady Miejskiej i zadania gminy określone przepisami prawa.
Do zadań Burmistrza należy w szczególności[5]:
- Przygotowywanie projektów uchwał rady miasta.
- Określanie sposobu wykonywania uchwał.
- Gospodarowanie mieniem komunalnym.
- Wykonywanie budżetu.
- Zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Poza tym Burmistrz:
- Kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz (art. 31 ww. ustawy).
- Opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy (art. 31 a).
- Może zarządzać ewakuację z obszarów bezpośrednio zagrożonych (art. 31 b).
- Jest kierownikiem Urzędu Miasta i w drodze zarządzenia nadaje urzędowi regulamin organizacyjny, wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników urzędu i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych (art. 33).
- Wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej (art. 39).
- Może wydać przepisy porządkowe, w przypadkach niecierpiących zwłoki (art. 41 ust. 2).
- Jednoosobowo składa oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem (art. 46 ust. 1).
- Przygotowuje projekt budżetu gminy (art. 52).
- Ponosi odpowiedzialność za prawidłową gospodarkę finansową gminy (art. 60).
Burmistrzowi przysługuje wyłączne prawo do (art. 60 ust. 2):
- Zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy.
- Emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez radę miasta.
- Dokonywania wydatków budżetowych.
- Zgłaszania propozycji zmian w budżecie miasta.
- Dysponowania rezerwami budżetu miasta.
- Blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą.
Ponadto Burmistrz ma obowiązek:
- Ogłaszania uchwały budżetowej i sprawozdania z jej wykonywania (art. 61
ust. 2). - Informowania mieszkańców miasta o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystywania środków budżetowych (art. 61 ust. 3).
- Przedkładania wojewodzie i regionalnej izbie obrachunkowej uchwał Rady Miasta (art. 90).
- Powołania oraz odwołania swojego zastępcy (art. 26 a).
Burmistrz ma prawo między innymi do:
- Wnioskowania o zwołanie sesji nadzwyczajnej (art. 20 ust. 3).
- Upoważniania swojego zastępcę lub innych pracowników urzędu do wydawania decyzji administracyjnych (art. 39 ust. 2).
- Upoważniania zastępcę samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez burmistrza osobą do składania oświadczeń woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem (art. 46 ust. 1).
[1] Ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (tj. Dz. U. z 2001 roku, Nr 142, poz. 1591 ze zmianami.
[2] Ustawa z 16 lipca 1998 roku Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547.
[3] Statut Miasta Daleszyce, Załącznik nr 1 do Uchwały nr VIII/40/2007 Rady Miejskiej w Daleszycach z dnia 30 kwietnia 2007 roku.
[4] Ustawa z 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, Dz. U. 2002, nr 113, poz. 984 ze zmianami.
[5] Ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, Dz. U. 2001, nr 142, poz. 1591 ze zmianami, art. 30, ust. 2.