- “Kazania sejmowe” napisane zostały w 1597 roku.
- Nie zalicza się ich do literatury religijnej, nigdy nie wygłaszano ich na obradach sejmowych.
- Jest to traktat polityczny o przebudowie Rzeczypospolitej.
- Dominuje w nich ton proroczej groźby.
- Skarga ocenia w nich postępowanie szlachty jako zgubne i grzeszne.
- Miały na celu rozbudzenie świadomości narodowej i gotowości służenia ojczyźnie.
- Były patriotycznym apelem i przestroga dla uprzywilejowanej szlachty, posłów, ktorzy zaniedbywali obowiązek obrony kraju, zobojętnieli na los poddanych.
- Dzieło składa się z ośmiu (8) kazań „sejmowych”.
- Autor omawia w nich „sześć szkodliwych chorób”, które trawią Rzeczpospolitą.
- Posłużył się wzorem zaczerpniętym ze Starego Testamentu, nawiązał bowiem do proroctw, które zapowiadały upadek Jerozolimy i narodu izraelskiego, dlatego uznano go za „natchnionego wieszcza”.
- Przestrzega przed konsekwencjami błędów popełnianymi przez ludzi.
- Krytykuje złotą wolność i anarchię szlachecką.
- Drugie kazanie z tematem „O miłości ku Ojczyźnie i pierwszej chorobie Rzeczypospolitej…” obrazuje znane i charakterystyczne porównania Ojczyzny – do okrętu, który musi być jako pierwszy ratowany, jest tu także topos Matki-Ojczyzny, która każdemu obywatelowi gwarantuje dobrobyt, tożsamość, religię, bezpieczeństwo i szczęście. Zakończeniem jest porównanie Polski do organizmu ludzkiego, który musi właściwie funkcjonować, a zależy to od wszystkich jego elementów (części).
- Kazanie czwarte i piąte dotyczy niszczenia religii i nosi tytuł “O naruszaniu religii katolickiej”, w której Skarga krytykuje reformację, wskazując że dochodzi przez nią do rozłamu społeczeństwa, niezgody narodowej i anarchii.
- Kazanie ósme: “Prawa niesprawiedliwe” poświęcone jest jawnym grzechom i ich niekarności. Jego część pierwszą zamyka porównanie Polski do Sodomy. Część drugą stanowią przestrogi zapowiadające upadek Rzeczypospolitej, kończy ją apel o powszechne nawrócenie, zgodę narodową i modlitwę.
- Ocena „Kazań” pozwala postrzegać Skargę, z jednej strony, jako dojrzałego obywatela, który kocha ojczyznę i chce jej naprawy, proponując silną władzę królewską, ograniczenie samowoli szlacheckiej, zajęcie się sprawami związanymi z obronnością kraju, ograniczenie nadmiernych wydatków państwowych i trwonienie fortun prywatnych, poprawę politycznego spojrzenia na kraj i ograniczenie ucisku chłopów, z drugiej jednak strony był zaciekłym przeciwnikiem reformacji a ponad władzę świecką stawiał władzę papieską.
- Skarga – był wysoko cenionym człowiekiem w swojej epoce, szczególnie doceniano doskonały warsztatu oratorski, a w nim:
- świetną stylizację biblijną języka,
- umiejętność tworzenia podniosłości,
- świetną składnie (m.in. zdania rozbudowane, wielokrotnie złożone sąsiadujące z krótkimi, pojedynczymi, zdania pytające obok wykrzyknikowych, doskonałe opisy wywołujące emocje, stosowanie różnych form podawczych , monologu, dialogu, pytań retorycznych, szyku przestawnego (inwersji).
- Walory literackie kazań, patriotyczna żarliwość i celność ocen przyniosły Skardze sławę i uznanie.
- Adam Mickiewicz w 1841 roku poświęcił temu dziełu wykład na College de France.
- Jan Matejko namalował w 1864 roku słynny obraz „Kazanie Skargi” (tytyłowy kaznodzieja ma twarz malarza).