Żeromski, jak i wielu innych pisarzy, boleśnie odczuwał bierną postawę społeczeństwa wobec niewoli. Chciał zbudzić z letargu drzemiących, wstrząsnąć społeczeństwem, przedstawić mu zagadnienie wojny, z którym trzeba było stanąć oko w oko.
Pierwszą próbą była nowela Żeromskiego „O żołnierzu tułaczu”, która zapoczątkowała rozległą perspektywę walk napoleońskich w latach 1797-1812.To tragiczny i smutny utwór, gdzie żołnierz chłop wędruje z armią Napoleona, wraca do kraju i tutaj dziedzic wynagradza go szubienicą.
Od niej zaczął Żeromski, oddał się długim i dokładnym studiom, aż spod jego ręki wyszły „Popioły”.
Żeromski pisał „Popioły” w latach 1898-1899, a ukazały się w 1904 roku w Warszawie.
Odegrały wyjątkową rolę w przemianach duszy narodowej Polaków.
Przedstawiły potężny obraz epoki napoleońskiej, a jej tle wysiłki narodu polskiego, by wyrwać się z niewoli. Pokazały młodemu pokoleniu, że trzeba pozbyć się frazesów i bierności, a zdobyć się na hart ducha i zapał czynu, że trzeba chwycić za broń, by uzyskać wolność.
„Popioły” głosiły kult bohaterstwa.