Nowa epoka to zawsze nowe zadania, dlatego pozytywiści zaproponowali program rozwoju kraju, a jego propagowaniu miała służyć publicystyka i twórczość literacka.
Priorytetem stała się prawda o rzeczywistości, która miała być podawana w formie komunikatywnej, by była dla wszystkich zrozumiała. Najbardziej odpowiednią formą podawczą, według pozytywistów, była epika, a w niej nowy nowy typ bohatera, inteligenta, będącego rzecznikiem nowego programu.
Głównym nurtem epoki stał się realizm i wierne odtwarzanie rzeczywistości w literaturze i sztuce, ponieważ z dzieło artysty miało pokazywać stosunki społeczne oraz bohaterów zmieniających świat wokół. Warto wspomnieć, że świat w utworach realistycznych pokazywany jest z perspektywy przeciętnego odbiorcy i oznacza dążenie do przedstawienia tzw. Fikcji realnej, czyli życia codziennego człowieka w jego warunkach historycznych i społecznych.
W zależności od podejmowanych tematów wyodrębnia się różne odmiany powieści realistycznej:
- powieść społeczno-obyczajową, obrazującą życie codzienne, przy czym działania bohaterów mają motywację psychologiczną i warunkowane są okolicznościami społeczno-historycznymi,
- powieść psychologiczną, pokazującą świat wewnętrzny bohatera w powiązaniu z rozmaitymi sytuacjami społecznymi i obyczajowymi.