Teoretycznie, romantyzm w literaturze rozpoczął się w momencie publikacji przez K. Brodzińskiego broszury „O romantyczności i klasyczności, tudzież o duchu poezji polskiej” (1818). Zainicjowało to spór ideologiczny z klasykami na temat kształtu poezji i jej podstaw filozoficznych. W 1822 r. A. Mickiewicz wydał słynne „Ballady i romanse” (I tom „Poezji”), już w pełni realizujące założenia romantycznego światopoglądu, przedstawione we wcześniejszej „Odzie do młodości” (1820), teraz wyraziściej i pełniej zaprezentowane przez „Romantyczność” z mottem z „Hamleta”: „Są takie rzeczy na ziemi i niebie o jakich nie śniło się waszym filozofom”. Spór światopoglądowy kończy wydanie w 1828 r. broszury „O duchu i źródłach poezji polskiej” przez Mochnackiego.
II etap – okres wczesnego romantyzmu (1822-30). Trwa jeszcze „walka romantyków z klasykami” krystalizują się założenia i podstawy ideowe tej epoki kulturalnej w Polsce. Mickiewicz publikuje powieść poetycką „Konrad Wallenrod” (1828) i III tom „Poezji” w Moskwie (1826) z cyklem sonetów krymskich i odeskich. Poeta zaczyna przyjmować postawę twórcy-wieszcza, zaangażowanego silnie w sprawę narodową, problem i etykę walki („Konrad Wallenrod”) powoli zrywa z mitem bohatera werterycznego, ckliwego kochanka ukazanego w „Dziadach cz. IV”.
III etap – romantyzm dojrzały (1830-48)
Okres Wielkiej Emigracji
Okres między powstaniem listopadowym, po jego klęsce a Wiosną Ludów, wypełniony ostrą polemiką literacką na temat sposobu walki i sprawy narodowej. Koncepcje mesjanizmu (Mickiewicz – „Dziady cz. III” 1832), filozofii genezyjskiej Słowackiego, prowidencjalizmu Krasińskiego („Nie-Boska komedia” 1835). Wielki rozwój dramatu narodowego „Dziady”, „Kordian” i „Nie-Boska komedia”. W kraju – A. Fredro i jego twórczość komediowa np. „Śluby panieńskie”, „Zemsta”. Twórczość poetów krajowych np. Lenartowicza, Pola, Syrokomli, Berwińskiego.
IV – Faza schyłkowa (1848-63)
Umierają wielcy twórcy (Mickiewicz – 1855, Słowacki – 1849, Krasiński – 1859). Debiut i twórczość wielkiego talentu najmłodszego pokolenia romantyków, C.K. Norwida; I. Kraszewski pisze powieści historyczne (np. „Hrabina Cosel”) i współczesne. Klęska powstania styczniowego w 1864 to symboliczny koniec epoki romantyzmu w kulturze polskiej.
Romantyzm i jego trwanie są więc określane w Polsce przez wydarzenia historyczne (np. Kongres Wiedeński – 1815, powstania: listopadowe oraz styczniowe, Wiosna Ludów, oraz przewroty rewolucyjne w krajach europejskich w l. 20. i 30. np. rewolucja lipcowa we Francji – 1830).
[PG]