- Gawęda to gatunek epicki, który rozwinął się tylko w Polsce.
- Rozkwit gawędy przypadł na okres od około 1840 roku do powstania styczniowego.
- Gawędy pisano prozą i wierszem.
- Wywodziły się z mówionych opowieści.
- Współcześni (np. Kazimierz Bartoszyński) wskazuje, że podstawową cechą gawędy jest oparcie porozumienia nadawcy i odbiorcy na zasadzie istniejących zespołów wspólnej wiedzy.
- Narrator gawędy to najczęściej człowiek starszy, dość naiwny, opowiadający rozwlekle i szczegółowo o wydarzeniach z dawnych lat, których był świadkiem.
- Gawęda rejestrowała dawne obyczaje, których autorzy broniki i domagali się dla nich szacunku.
- Odbijała gawęda postawy tradycjonalistyczne.
- Mniej ważna była fabuła, bardziej – pochwalny opis wychodzących z użycia obyczajów.
- Dlatego też gawędy są kopalni a barwnie zapisanych informacji o typach ludzkich, strojach, biesiadach i szaleństwach szlachty.
- Często brak im krytycznego dystansu.
- Mimo wszystko gawędy świetnie się czyta.
- Mistrzem gawędy był Henryk Rzewuski, pisarz o poglądach konserwatywnych, autor gawęd zebranych pod wspólnym tytułem „Pamiątki Soplicy” (1839-1841).