Telewizja jako medium oddziaływania, komunikowanie a telewizja

Telewizja i komputer głęboko przenikają do życia społecznego. Pokonują bariery wiekowe, działają na ludzką świadomość i podświadomość. Wyznaczają poziom i charakter życia, umożliwiają zaspokajanie potrzeb, wpływają na kształtowanie postaw, wyznaczają sposoby i formy komunikowania się.

Telewizja dostarcza wielu wrażeń wzrokowych i słuchowych. Ciągłe ich doznawanie obciąża system nerwowy dziecka, zmusza je do nieustannej pracy, a tym samym prowadzi do zmęczenia. Przejawia się to słabszą koncentracją uwagi, niepokojem ruchowym, mniej sprawnym wykonaniem różnych czynności, drażliwością. Dzieci mało odporne są bardziej pobudliwe. Podczas oglądania filmów dzieci angażują swoją uwagę. Jeśli ich czas zostanie wykorzystany przed telewizorem, później występują trudności w skupieniu się na innych zajęciach, np. na lekcjach. W rezultacie telewizja zamiast przyczyniać się do ułatwienia nauki, utrudnia ją. Powoduje natomiast wytworzenie określonych nawyków spędzania czasu wolnego. Długie przesiadywanie przed ekranem telewizora obniża inicjatywę, twórczą wolę, fantazję i odpowiedzialność.

Komunikowaniem określa się rodzaj kontaktu, relacji między co najmniej dwiema osobami (nadawcą i odbiorcą), gdzie nadawca przekazuje treści o różnym charakterze, odnoszące się do stanów psychicznych odbiorcy, rzeczywistości zewnętrznej, a więc także do stanów psychicznych innych osób. W tym celu odpowiednio kształtuje  swoje  zachowanie  oraz  wykorzystuje specjalnie do tego przystosowane narzędzia – środki komunikowania.[1]

Komunikowanie opiera się na używaniu znaków, które można podzielić na kody i języki. Komunikacja spełnia wiele istotnych funkcji. K.H. Delhees ujął je w sześciofunkcyjny schemat komunikacji:

  • Komunikacja opisuje treści merytoryczne;
  • Komunikacja kieruje apel do odbiorcy;
  • Komunikacja dostarcza   wyjaśnień   i   interpretacji   jaki   był   zamysł mówiącego;
  • Komunikacja podkreśla interakcyjną relację między nadawcą a odbiorcą;
  • Komunikacja jest wyrazem własnego nastawienia do odbiorcy;
  • Komunikacja orientuje się według stylu.[2]

Komunikat, który ma na celu przekonanie kogoś, jeśli jest krzykliwy czy nachalny, może być spostrzegany jako naruszający swobodę wyboru danej osoby, przez co aktywizuje jej mechanizmy ochronne, by przeciwstawić się temu komunikatowi. Dlatego tak ważne w komunikowaniu się jest zwrócenie uwagi na w/w wymienione funkcje.

Komunikowanie masowe polega na przekazywaniu z nielicznych źródeł treści do licznej, rozproszonej przestrzennie, heterogenicznej publiczności. Przekaz taki dociera za pomocą technicznych (głównie elektronicznych) środków masowego komunikowania (mass media). Charakterystyczna dla procesów komunikowania masowego jest ich znaczna technicyzacja (ostatnio komputeryzacja), instytucjonalizacja i sformalizowanie dróg przekazu.[3]

Najważniejszym zjawiskiem w obszarze komunikowania masowego jest telewizja. Termin „telewizja” pochodzi od dwóch słów: greckiego „tele” – daleko, łacińskiego „visio” – widzenie, oznacza to przekazywanie i odbieranie obrazów z pewnej odległości. Telewizję można kwalifikować ze względu na różne podstawy np. technikę przekazu obrazu, cel jej funkcjonowania, stopień zaangażowania warsztatu telewizyjnego. Ze względu na cel funkcjonowania wyróżnia się telewizję rozrywkową, oświatową i użytkową oraz telewizję faktów dokumentalną i TV artystyczną opartą na działalności kreacyjnej (felieton, reportaż, teatr telewizji). Sporządzane są również typologie programów telewizyjnych opartych na „grupach programowych” funkcjonujących w każdej telewizji, zarówno publicznej jak i komercyjnej, można tu wymienić np. filmy fabularne, Teatr TV, programy muzyczne, satyryczne, teleturnieje i konkursy, informacje bieżące, publicystka kulturalna i popularnonaukowa, programy oświatowe, poradnicze, sportowe, seriale i filmy dokumentalne, filmy animowane, programy dla dzieci i młodzieży, religijne, rodzinne oraz reklamę.[4]

Różne typy programów telewizyjnych łączą często wspólne właściwości, takie jak: cykliczność, seryjność i powtarzalność. Sposoby wykorzystania tychże właściwości mogą być różne – od wychowawczej, poznawczej roli programów dla dzieci do propagandowej, politycznej roli seriali lub programów publicystycznych i informacyjnych. Jednakże od pewnego czasu telewizja masowa zaczęła tracić widzów na rzecz TV lokalnych, kablowych, TV satelitarnej, Internetu – jest to zwiastun odmasowienia kultury masowej. Urzeczywistnia się powoli idea TV interaktywnej – to odbiorca będzie mógł samodzielnie wybierać propozycje i wpływać np. na zakończenie audycji, a także wprowadzać własne propozycje do sieci. Wraz z nieustannym rozwojem mediów można zauważyć coraz bardziej różnorodną ofertę kierowaną do odbiorców. Jest to wynik rozwoju, ewolucji samych mediów, postępującej z biegiem lat ich specjalizacji. Wolnorynkowe reguły, konkurencja zmuszają nadawców do „prześcigania” się w ilości ofert, co niestety nie zawsze idzie w parze z jakością.

[1]  M. Mrozowski, Między manipulacją a poznaniem, cyt. za: P. Kossowski, Dziecko i reklama telewizyjna,
Warszawa 1999, s. 41.

[2]  H. Retter, Komunikacja codzienna w pedagogice, Gdańsk 2005, s. 192.

[3]  P. Kossowski, Dziecko i reklama telewizyjna, Warszawa 1999, s. 43.

[4]  Bp A. Lepa, Pedagogika mass mediów, Łódź 1998, s. 80-83.

Beata D.