Fraszki filozoficzne obrazują poglądy pisarza na życie i na własną twórczość.
„Na starość”
- Podmiot liryczny zwraca się do starości,
- Wykorzystuje apostrofę „Biedna starości”,
- Mówi, że wszyscy o niej marzą, chcą by przyszła, a kiedy nadchodzi narzekają,
- Pomysł fraszki oparł Kochanowski na sprzeczności przedstawionych postaw ludzkich,
- liczy 2 wersy po 11 zgłosek (sylab).
„Na swoje księgi”
- Fraszka programowa,
- Poeta nie docenia znaczenia swoich dzieł,
- Wskazuj, skąd czerpie tematy,
- podkreśla, że źródłem szczęścia jest zwykła ludzka radość,
- Kompozycja (wiersz ciągły, bez podziału na strofy, wersy ośmiozgłoskowe).
“Do fraszek”
- Pochwała wartości fraszek, jako utworów wdzięcznych i nieprzepłaconych,
- Podkreślenie, że tylko pozornie – tematy wydają się błahe i drobne,
- Twórca ceni je, jako doskonały sposób wypowiedzi poetyckiej,
- Pojawiają się odniesienia do antyku (Fortuna, labirynt, nić Ariadny, Centaur, Dedal).
“Do Mikołaja Firleja”
- Obraz twórczej osobowości,
- Uzasadnienie używania przez poetę frywolnych słów (“…bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny”).
“O żywocie ludzkim”
- Odbicie stoickiej filozofii,
- Wypowiedź podmiotu lirycznego w imieniu zbiorowości,
- Obraz ulotności życia ludzkiego, przemijania ludzkich spraw (młodość, piękno, uroda, fortuna, pieniądze),
- Budowa (wersy 11-sylabowe (5+6), powtórzenia, paralelizmy (wersy 3 i 4), pointa).
“Ku Muzom”
- Rodzaj apelu (prośby) do Muz o pamięć twórczości już po śmierci poety (“…niech ze mną za raz me rymy nie giną / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!”),
- Wykorzystanie antycznych motywów (Muzy),
- Zastosowanie paralelizmu składniowego i znaczeniowego (wersy zaczynające się od “jeślim”, “jeśli”).
“Na fraszki”
- Fraszka zaczyna się pytaniem retorycznym,
- Lista uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miłości),
- Przekazanie, że Jan ma ważniejsze zadanie (“Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie – Jan niech fraszki pisze!”),
- Uniwersalizm fraszki podkreśla 3 os l. poj., w której przemawia podmiot liryczny.
“Na lipę”
- Fraszka czarnoleska,
- Uosobiona lipa występuje w funkcji podmiotu lirycznego,
- Odbiorcą jest strudzony przechodzień,
- Pochwała idyllicznej natury,
- Podkreślenie, że życie zgodne z naturą niesie ukojenie, beztroską egzystencję i szczęście (wyraz epikurejskich przekonań poety),
- Kunsztowna budowa: epitety, porównania.
“Do gór i lasów”
- Fraszka autotematyczna,
- Przypomina liryczną biografię,
- Poeta spogląda na własne życie w chwili osiedlenia się w Czarnolesie,
- Występuje apostrofa do stron rodzinnych, nawiązanie do poszczególnych etapów życia, nieraz przez pryzmat ironii,
- Pytania retoryczne powiązane z przeszłością i przyszłością, podkreślenie braku znaczenia wcześniejszych doświadczeń,
- Pointa w znaczeniu epikurejskim (“Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci”).
“Na dom w Czarnolesie”
- Rodzina jako najważniejsza wartość w życiu człowieka,
- Elementy życia szczęśliwego (zdrowie, sumienie czyste, uczciwość, życzliwość, spokojna starość|),
- Jedyny utwór napisany pięciozgłoskowcem, co podkreśla wyrazisty rytm fraszki,
- Kontrast zdrowie z pozornymi wartościami przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalnością młodości i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).