„Zdążyć przed panem Bogiem” Hanny Krall [bohaterowie getta i lat okupacji]

Spośród wielu postaci pojawiających się we wspomnieniach marka Edelmana na wyróżnienie zasługują zaprezentowane poniżej osoby:

Mordechaj Anielewicz

  • Przez znajomych nazywany „Mordka”.
  • Syn handlarki ryb z Solca.
  • Członek tzw. ferajny Powiśla.
  • Komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej.
  • 18 kwietnia 1943 roku wraz z innymi członkami sztabu zdecydował o wybuchu powstania.
  • Dowodził obroną centralnego getta z grupą 80 osób.
  • Marzył o zwycięstwie i liczył na pomoc AK.
  • W chwili przegranej popełnił wraz ze swoją grupą samobójstwo.
  • Zastrzelił najpierw swoją dziewczynę, później siebie w schronie na ulicy Miłej 18.
  • Obecnie jest tam pamiątkowy kamień, a właściwie wspólny grób, bo nie wydobyto kości samobójców.

Adam Czerniakow

  • Inżynier, prezes gminy w getcie.
  • Na wieść o „akcji przesiedleńczej” popełnił samobójstwo.
  • Pochowany na cmentarzu żydowskim, epitafium na nagrobku to wiersz Norwida.

Arie (Jurek) Wilner

  • Ściągnięty do Warszawy z Wilna, gdzie ukrywał się w klasztorze dominikanek.
  • Łącznik między gettem a AK jako przedstawiciel Żydowskiej Organizacji Bojowej.
  • Zdobywał broń i materiały wybuchowe, przechowywał je w mieszkaniu Grabowskiego lub w klasztorze karmelitanek bosych na Wolskiej.
  • Z getta wynosił meldunki o akcjach Niemców i działalności ŻOB-u.
  • Aresztowany w marcu 1943 roku na ulicy Wspólnej.
  • Wytrzymał tortury gestapo przez miesiąc.
  • Udaną ucieczkę z obozu na Grochowie zorganizował mu pan Grabowski, zabrał do swego domu i tam intensywnie leczył.
  • Wrócił do getta i trafił do grupy Anielewicza, on też był inicjatorem zbiorowego samobójstwa.
  • Zeszyt z jego wierszami został u przełożonej klasztoru dominikanek i kilka z nich zacytowała w swojej książce.

Antek-Icchak Cukerman

  • Kolejny wysłannik ŻOB-u na aryjską stronę.
  • Zawsze nosił ze sobą torbę granatów.
  • Zastępca Anielewicza.
  • Wyszedł z getta tuż przed wybuchem powstania.
  • Brak udział w Powstaniu Warszawskim.
  • Po wojnie wyemigrował do USA.
  • Po opublikowaniu książki Hanny Krall zgłosił kilka uwag, według niego powstańców w getcie było około 500-600, a rybie skrzela malowała matka Anielewicza, a nie on sam.

Celina Cywia Lubetkin

  • Cała okupację spędziła w getcie.
  • Brała udział w powstaniu.
  • Opuściła getto kanałami razem z Edelmanem.
  • Brał udział w Powstaniu Warszawskim.
  • Razem z Edelmanem została w bunkrze na Żoliborzu przy ulicy Promyka aż do listopada 1944 roku, kiedy to przysłano po nich patrol.
  • Po wojnie osiedliła się w Izraelu, pracowała do śmierci w Kibucu im.Bohaterów Getta koło Hajfy.
  • Marek Edelman wraz z tymi, którzy jeszcze żyli z ich grupy (Masza i Pnina) byli na jej pogrzebie.

Dr Teodozja Goliborska

  • Pracowała w szpitalu getta aż do jego likwidacji.
  • Była współautorką naukowego opracowania problemu”Choroby głodowej”.
  • W momencie likwidacji szpitala, chcąc oszczędzić swym małym pacjentom śmierci w komorze gazowej, oddała im swój cyjanek.
  • Edelman określił ten czyn bohaterskim.
  • Doskonale ukryła we froterce pieniądze otrzymane z Londynu, Niemcy mimo wnikliwych poszukiwań ich nie znaleźli, a przeznaczono je później na zakup broni.
  • Wykupiła także z rąk gestapo „Wacława”, czyli mecenasa Wolińskiego za perski dywan.
  • Po wojnie osiedliła się w Australii, skąd przysyłała listy i paczki, była też w odwiedzinach w Polsce.

Abraham i Luba Blum

  • Małżeństwo.
  • Luba była dyrektorką szkoły pielęgniarskiej, funkcjonującej w getcie.
  • Maja 60 uczennic, a otrzymała 5 „numerków na życie”. Nie wiedząc jak je przydzielić zorganizowała klasówkę i numerki otrzymały uczennice, które najlepiej napisały jak wygląda opieka pielęgniarska po zawale serca.
  • Przeżyła wojnę i prowadziła dom dziecka dla sierot żydowskich.
  • Jej mąż należał do tej samej organizacji, co Marek Edelman.
  • Brał udział w powstaniu, zginą ponieważ podczas ucieczki złamał obie nogi i został zabity prze gestapo, kiedy leżał na ulicy.

Michał Klepfisz

  • Bohater powstania w getcie.
  • Wysoki, szczupły szatyn, z wykształcenia inżynier chemik.
  • Pilny uczeń Zbigniewa Lewandowskiego, który uczył go posługiwania się bronią i wykonywania butelek zapalających.
  • Zginął śmiercią bohatera 20.04.1943 roku, zasłaniając własnym ciałem karabin maszynowy na strychu przy Bonifraterskie, dzięki czemu grupa Edelmana uciekła z płonącego terenu.
  • Został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V klasy.
  • Jego żona i córka przeżyły wojnę, ukrywane przez Marię Sawicką, warszawską biegaczkę „skry” na 800 m.

Zalman Frydrych „Zygmunt”

  • Najlepszy strzelec w powstaniu.
  • Przemyca broń z aryjskiej strony.
  • Nie przeżył powstania.
  • Prosił Edelmana, by ten zajął się jego córeczką, która ukrywał w klasztorze w Zamościu. Edelman dotrzymał słowa. Wkrótce dziewczyna wyjechała do USA z nową rodziną, niestety popełniła samobójstwo w wieku 18 lat.

Henryk Grabowski „Słoniniarz”

  • Polak, chłopak z Powiśla.
  • Przedwojenny harcerz.
  • Jego cała pięćdziesięcioosobowa grupa zginęła w Palmirach.
  • Na rozkaz wyjechał do Wilna i organizował Żydów do walki.
  • Dba o tych, którzy przyjeżdżali do Warszawy, organizował im ubrania i schronienie.
  • Przyjaźnił się z Jurkiem Wilnerem.
  • Uratował go z rąk gestapo i wyleczył.
  • Nie miał okazji z nim się pożegnać.
  • Po wojnie miał warsztat samochodowy, był taksówkarzem i urzędnikiem, utrzymywał kontakt z Edelmanem.

Henryk Woliński „Wacław”

  • Polak, mecenas, kierował referatem żydowskim w Komendzie AK.
  • Pośredniczył miedzy ŻOB-em a komendą.
  • Kontaktował Żydów z generałem Monterem i oficerami, którzy szkolili ich w posługiwaniu się bronią.
  • Opracowywał, wspólnie ze Stanisławem Herbstem, meldunki dla gen. Sikorskiego, dotyczące sytuacji w getcie.

Zbigniew Młynarski „Kret”

  • Polak, próbował przebić się do getta.
  • Krytykował przygotowanie tej akcji.
  • Składał swoją pracą hołd wielu bohaterskim Żydom.
  • Pełnią życia żył podczas wojny, kiedy walczył.
  • Przeżył, prowadził zakład kuśnierski, ale praca ta nie dawała mu żadnej satysfakcji.