Zbigniew Herbert (1924-1998)
Twórczość poety ma wyraźnie charakter intelektualny, poeta snuje rozważania filozoficzne, historyczne i moralne. Rozmiłowanie Herberta w wielkich tradycjach kultury europejskiej (Biblia ze swoją symboliką judeochrześcijańską), a zwłaszcza kultury starożytnej (mitologia grecka i rzymska), wymaga od czytelnika pewnego zasobu wiedzy oraz dyscypliny myśli i wyobraźni. Przeszłość nie jest jednak idealizowana, nie istnieje sama dla siebie, a zawsze jest obiektem odniesienia do współczesności.
“O Troi”- obraz badań ruin antycznej Troi, które zresztą na równi z próbą przedstawienia jej losów w literaturze, nie są w stanie oddać całego tragizmu walczących tam ludzi, służy rozważaniom nad losami powojennej Polski. Ruiny antycznego miasta zastępują zgliszcza Warszawy, aojda – kaleka grający na harmonijce.
“Rozszumiały się wierzby płaczące”. Analogia ta wskazuje na wartości uniwersalne i zawsze aktualne – poszukiwanie celu i sensu życia po wielkim kataklizmie.
“Nike, która czeka” – scenka ukazująca boginię zwycięstwa, która posągowym gestem wzywa żołnierzy do walki. Kiedy jednak widzi samotnie idącego chłopca, ujawnia się jej kobieca natura i pragnie go ucałować. Waha się jednak, bo pieszczota może osłabić w nim wolę walki. Ponieważ jednak wojna jest jej żywiołem, decyduje się “pozostać w pozycji / której nauczyli ją rzeźbiarze / wstydząc się tej chwili wzruszenia”.
“Przesłanie Pana Cogito” – imię tytułowego bohatera nawiązuje do słów Kartezjusza: “cogito ergo sum”. Pan Cogito jest zatem
człowiekiem myślącym, wierzącym w potęgę rozumu. Samo stworzenie takiej postaci wiąże się z intelektualnym i filozoficznym charakterem twórczości Herberta.
Na cykl o Panu Cogito składają się refleksje i przemyślenia natury filozoficznej, moralnej i etycznej.
Świat, w którym przypadło żyć współczesnemu człowiekowi pełen jest przemocy, gwałtu, zakłamania i zniewolenia. Herbert próbuje wspomóc go swoimi wskazówkami. A więc przede wszystkim należy zachować godność, być niezależnym. Śmiało wygłaszać swoje poglądy, służyć prawdzie i etyce, nawet jeżeli grozić za to ma śmierć. W ostatniej zwrotce poeta przywołuje imiona wielkich bohaterów: Gilgamesza, Hektora i Rolanda. Nagrodą dla każdego jest włączenie do tego grona.
Wiersz „Przesłanie Pana Cogito” zamyka cały cykl i stanowi swoistą wskazówkę jak żyć. Wskazuje, że najważniejsze są wierność zasadom, humanistycznym ideałom, godność i odwaga.
Utwór jest wierszem wolnym, bezrymowym, o różnej długości wersów i uprozaicznionym toku wypowiedzi, zastosowana jest także stylizacja biblijna, Wiersz zaliczamy liryki bezpośredniej, liryki apelu i maski.